Rus harbylary Hazar deňzinden Ukrainanyň territoriýasyna raketalary goýberýän bolsa gerek, bu doly möçberli urşuň barýan ýerinde, adam we maddy ýitgileri artdyrmakdan daşary-da, dünýäde iň uly kölüň ekosistemasyna hem zyýan ýetirýär.
Orsýetiň Hazar deňzinden we oňa golaý suw howdanlarynyň çäklerinden Ukraina raketalary goýberip, ölüm we heläkçilik getirýär. Bu ýagdaýda Hazaryň tebigatyna ýetirýän täsiri henizem kesgitlenmän gelýär.
Ukrain resmileri rus uçarlarynyň 2022-nji ýylda doly möçberdäki hüjümleriň ilkinji günlerinden, eýýäm deňizden raketalary goýberýär we şondan bäri-de olar muny gaýta-gaýta edýärler diýip maglumat berýär.
Hazaryň kenarynda ýaşaýan adamlar hem raketalaryň goýberilişi barada aýdýarlar. Web-saýtda ýerleşdirilen wideolaryň birinde “Kalibr” ganatly raketasynyň goýberilendigi görkezilýär.
Ýerli ýaşaýjylar harby hereketleriň deňzi hapalaýandygyny aýdýarlar. Şol ýagdaýda käbir žurnalistler raketa goýberilişi bilen Hazar düwlenleriniň ölmeginiň arasynda baglanyşyk görýärler.
Russiýa Hazar basseýnini Ukraina edýän hüjümleri üçin peýdalanýandygy baradaky maglumatlary tassyklamaýar, ýöne Kreml hiç haçan beýle pes pälli bolmandy. 2015-nji ýylyň oktýabrynda resmi media şol wagtky Goranmak ministri Sergeý Şoýgunyň Russiýanyň Kaspiý flotiliýasynyň „Kalibr“ raketalary bilen Siriýadaky nyşanlara zarba urandygyny habar berdi. Şondan soňky ýyl hem şeýle habar peýda boldy.
2022-nji ýyldan bäri aýdylyp gelinýän hüjümler, esasan, Hazar deňziniň üstünde hereket edýän bombalaýjy uçarlar tarapyndan, X-55 ganatly raketalary goýbermek bilen amala aşyrylýar.
Belki-de, Kaspiý flotiliýasynyň “Kalibr” raketalaryny goýbermegi-de mümkin. Ýöne Ukrainanyň ýaragly güýçleri muňa anyk subutnamalaryň ýokdugyny aýdýarlar.
Iýun aýynda ýerli balykçylar tarapyndan çykarylan wideoda iki sany raketa surata düşürilipdir. Olaryň guýruk böleginiň hereketi howadan goýberilýän ganatly raketalaryň hereketine garanyňda, “Kalibriň” uçuşyna has çalym edýär.
Ýöne deňziň ekosistemasyna degişli aladalar aslynda Russiýanyň Kaspiý flotiliýasynyň Ukrainadaky hüjümlere başlamagyndan öňki döwürde-de gabat gelýär. Moskwa Dagystandaky Kaspiýsk şäherinde flot üçin täze baza gurdy. 2020-nji ýylyň iýunynda, ol ýerde gämileriň dabaraly görkezilişi geçirildi.
Dagystanyň ýaşaýjysy Azatlyk Radiosyna häzirki wagta çenli şeýle dabaranyň her ýyl geçirilýändigini gürrüň berdi. Şonda suwuň ýüzünde nebit tegmilleriniň galýandygyny, soňra adamlaryň kenardan öli balyklary tapýandygyny aýtdy.
«Takmynan 30 ýyl mundan ozal deňizde haýwanlar köp bolupdyr. Eýýäm olar ýok. Tomus aýlary men gämide ýüzüp, nämeleriň bolýandygyny gördüm. Munuň bir sebäbi deňizdäki harby flotiliýa bolup durýar» diýip, ol gürrüň berýär.
Ol ýaşaýjynyň ady aýan edilmeýär, sebäbi Azatlyk Radiosy (köplenç gysgaça Azattyk hem diýilýär) Russiýada "islenilmeýän gurama" diýip yglan edildi. Söhbetdeşimiziň adynyň mälim edilmegi onuň üçin türme tussaglygyna öwrülip biler.
Bir ýerli ýaşaýjy aýal maşgala anonim şertde dokuz ýyl mundan ozal Dagystanyň paýtagty Mahaçgaladan Kaspiýsk şäherine göçüp gelendigini gürrüň berdi. Şondan bäri ýagdaý ýaramazlaşmaga tarap “düýpli üýtgedi” diýdi. Ol aýalyň pikirine görä, her ýyl geçirilýän harby dabaralar daşky gurşawa zyýan ýetirýär.
«[Gämiler] portda durmaýarlar, olar labyr taşlap, deňizde saklanýarlar. Gämiler gije-gündiz ýangyç ýakýarlar, motorlaryň güwwüldisi hemişe eşidilýär. Elbetde, ähli galyndylar hem ýaglar deňze dökülýär — diýip, ol aýal aýdýar. — Soňra gämiler ok atyp başlaýarlar. Ol ýerde elhenç ýagdaý döreýär. Ýanyk yslary hatda ýapyk penjirelerden hem aralaşyp... Dem almak mümkin däl».
Russiýanyň Hazar deňzindäki flotiliýasy her ýylyň sentýabr aýynda, harby türgenleşik geçirýär. Şu ýyl harby türgenleşiklere 30-dan gowrak gämi gatnaşdy.
Türgenleşikler deňziň Russiýa degişli suwlarynda geçirilýär, emma biziň çeşmelerimiziň habar bermegine görä, soňra kenarda dökülen ýag yzlary görünýär, suw ýakasyndan öli balyklar tapylýar.
Žurnalistleriň pikirine görä, türgenleşikler we hakyky söweş okuwlary deňziň hapalanmagyna, belki-de, düwlenleriň köpçülikleýin ölmegine sebäp bolýar.
“Kalibr” hem-de X-55 ganatly raketalary üçin, zäherli raketa ýangyjy ulanylýar, munuň deňze dökülýän bolmagy mümkin.
Muňa garamazdan, Russiýanyň harby hereketleriniň Hazardaky tebigy gurşawa ýetirýän täsirini kesgitlemek üçin, garaşsyz ylmy maglumatlar toplanmaýar.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.
Forum