3-nji martda Türkmenistanyň prezidenti bilen duşuşygynda amerikan resmisi ýangyç- energiýa pudagy boýunça hyzmatdaşlyk temasyny maslahat etdi. Energiýa hyzmatdaşlygy meselesi Türkmen prezidentiniň 2-nji martda Ýewropa Bileleşiginiň Merkezi Aziýa boýunça ýörte wekili Pýer Morel bilen gepleşiklerinde hem maslahat edilipdi.
Türkmenistanyň prezidenti G.Berdimuhamedow we ABŞ-nyň Ýewraziýa energiýa syýasty boýunça ýörite wekili Riçard Morningstaryň arasynda Aşgabatda geçirilen gepleşiklerde taraplar konstruktiw dialogy güýçlendirmäge we dostlukly gatnaşyklary ösdürmäge taýýardyklaryny mälim etdiler.
Riçard Morningstar dünýäniň iri kompaniýalarynyň, şol sanda ABŞ-nyň kompaniýalarynyň Türkmenistan bilen ýangyç-energiýa pudagynda gatnaşyklary güýçlendirmäge uly gyzyklanma bildirýänligini aýtdy.
Ýewropa kompaniýalarynyň Türkmenistanyň energiýa pudagyndaky proýektlere gatnaşmaga uly islegini Türkmen tarapy bilen 2-nji martda duşuşan Ýewropa Bileleşiginiň Merkezi Aziýa boýunça ýörite wekili Pýer Morel hem mälim edipdi.
Gözler ýene “Nabukkoda”
Merkezi Aziýa boýunça syýasy bilermen Artýom Ulunýan Günbatar döwletleriň Türkmenistan bilen gepleşik prosesiniň täze tapgyryna girişmeginiň sebabini Orsýet bilen gatnaşyklaryň kesgitsizliginden barha güýçli aladalanýan Ýewropa Bileleşiginiň “Nabukko” proýektine esasy ugur hökmünde çemeleşip başlamagynda görýär.
Bilermenler Türkmenistanyň Günbatar döwletleri bilen hyzmatdaşlygynyň öňünde dürli päsgelçilikleriň bardygyny aýdýarlar.
Energiýa meseleler boýunça Rumyniýaly bilermen Dan Susionyň sözlerine görä, päsgelçilikleriň biri zerur infrastrukturanyň ýoklugyna bagly. Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň özara energiýa hyzmatdaşlygy esasan “Nabukko” proýektiniň geljegine garaşly.
Türkmenistan “Nabukko” proýektine gatnaşmaga taýýarlygyny açyk yglan etmedik hem bolsa, ýurduň öz tebigy baýlyklaryny dünýä bazarlaryna, şol sanda Ýewropanyň energiýa bazaryna çykarmak boýunça proýektlere goşulmaga taýýarlygyny mälim edip, Ýewropa tarapy bilen dialogyny güýçlendirmegine, şeýle-de soňky döwürde Aşgabadyň “Nabukko” proýektini aktiw goldaýan Baku bilen özara dawalaryny çözmäge isleg bildirmegine synçylar Türkmenistanyň “Nabukko” boýunça oňyn karara gelmeginiň alamaty hökmünde garaýarlar.
2008-nji ýylyň maý aýynda Türkmenistan Ýewropa Bileleşigi bilen energia ugrunda birek-birege düşünişmek we hyzmatdaşlyk boýunça Memoranduma gol goýdy.
“Sazlaşyksyz hereket”
Dan Susio regionyň energiýa serişdeleriniň potensial hyrydary bolan Ýewropa Bileleşigi we “Nabukko” proýektine syýasy goldaw berip gelýän Birleşen Ştatlaryň arasynda Merkezi Aziýa regiony bilen energiýa gatnaşyklary meselesinde sazlaşykly hereketleriň kemçilik etmeginiň-de Türkmenistanyň Günbatar döwletleri bilen gatnaşyklarynyň ösüşine päsgelçilik berýän ýene bir mesele bolup durýanlygyny belledi.
“Biz täsin bir ýagdaýy görýäris, Ýewropa Bileleşiginiň Merkezi Aziýa bilen energiýa hyzmatdaşlygyny ösdürmek ugrunda tagalla edip, esasygoldaw berip gelýän tarap regionyň energiýa serişdeleriniň potensial hyrydary hasaplanýan Ýewropa Bilelşiginiň özi däl-de, ABŞ bolup durýar. Ýewropa tarapynyň bu ugurdan görýän çäreleri, hereket etmekden däl-de, meýilnamalardan ybarat bolýar” diýip, Dan Susio aýtdy.
Gaz geçirijileriniň gurluşygynyň köp wagty we uly maýa goýumlaryny talap edýän prosesdigini bilermenler aýdýarlar. Munuň hem “Nabukko” ýaly iri proýektleriň durmuşa geçirilmegini kynlaşdyrýanlygyny belleýärler.
Şol bir wagtda-da Türkemenistan-Hytaý gaz geçirijisi boýunça 2006-njy ýylda ylalaşyk baglaşylyp, 2009-njy ýylyň aýagynda-da ol işe girizilipdi.
Dan Susio muny Merkezi Aziýanyň energiýa serişdelerine uly gyzyklanma bildirýän Hytaýyň türkmen gazyny satyn almaga we maýa goýumlaryny ýatyrmaga uly islegi bilen düşündirýär. Emma munuň Ýewropa Bileleşiginde şeýle islegiň ýokdugyny aňlatmaýanlygyny, esasy kynçylygyň proýekte ýeterlik syýasy goldawyň berilmeýänligi bilen baglydygyny Dan Susio belledi.
Bilermeniň pikirine görä, Ýewropa Bileleşiginiň ençeme ýürtlary “Günorta akym”, “Demirgazyk akym” ýaly proýektlere gatnaşmak bilen ikitaraplaýyn ylalaşyklary baglaşýarlar we öz bähbitleri ugrunda hereket edýärler. Bu bolsa Ýewropa Bileleşiginiň möhüm halkara proýektlerine syýasy goldawyny gowşadýar.
“Demirgazyk akym” we “Günorta akym” proýektleri Orsýete degişli. Baltika we Gara deňziniň düýbünden geçýän geçirijiler arkaly “Gazprom” öz gazyny Germaniýa we Bolgariýanyň üstünden Italiýa akdyrmagy göz öňünde tutýar.
“Nabukko” proýektiniň perspektiwalary
"Nabukko" boýunça Ankaradaky gol çekişlik dabarasy, 13-nji iýul, 2009-njy ýyl.
Rumyniýaly bilermen Dan Sucio “Nabukko” proýektiniň şowly bolmagyna ähli mümkinçilikler bar diýip pikir edýär, onuň gurluşygyny uzaga çekdirmek bilen Ýewropa Bileleşiginiň wagty boş ýitirýänligini belleýär.
Türkmenistanyň Günbatar döwletleri bilen geçirýän gepleşikleri barada, adatça, çäkli maglumat berilýär. Artýom Ulunýan häzirki wagtda taraplaryň özara gepleşiklerinde has takyk meseleleriň maslahat edilip başlanjagyny çak edýär.
Analitigiň sözlerine görä, şeýle meseleler gaz önümçiligine degişli proýektleriň Ýewropa tarapyndan maliýeleşdirilmegine, önümiň we gaz söwdasynyň girdejileriniň bölünişigine, şeýle hem proýektiň çykdajylarynyň ödelmegine degişli bolup biler.
Merkezi Aziýadan Ýewropa Bileleşigine tarap Orsýetiň daşyndan geçýän “Nabukko” gaz geçirijisiniň gurluşygyna başlamak boýunça 2009-njy ýylda gol çekilen ylalaşygy bilermenler öňe tarap ädim hökmünde kabul edipdiler.
Türkiýäniň paýtagty Ankarada baglaşylan bu ylalaşyga Türkiýe we Ýewropa Bileleşiginiň agzalarynyň dördüsi, ýagny Bolgariýa, Rumyniýa, Wengriýa we Awstriýa gol goýupdy.
Türkmenistanyň prezidenti G.Berdimuhamedow we ABŞ-nyň Ýewraziýa energiýa syýasty boýunça ýörite wekili Riçard Morningstaryň arasynda Aşgabatda geçirilen gepleşiklerde taraplar konstruktiw dialogy güýçlendirmäge we dostlukly gatnaşyklary ösdürmäge taýýardyklaryny mälim etdiler.
Riçard Morningstar dünýäniň iri kompaniýalarynyň, şol sanda ABŞ-nyň kompaniýalarynyň Türkmenistan bilen ýangyç-energiýa pudagynda gatnaşyklary güýçlendirmäge uly gyzyklanma bildirýänligini aýtdy.
Ýewropa kompaniýalarynyň Türkmenistanyň energiýa pudagyndaky proýektlere gatnaşmaga uly islegini Türkmen tarapy bilen 2-nji martda duşuşan Ýewropa Bileleşiginiň Merkezi Aziýa boýunça ýörite wekili Pýer Morel hem mälim edipdi.
Gözler ýene “Nabukkoda”
Bilermenler Türkmenistanyň Günbatar döwletleri bilen hyzmatdaşlygynyň öňünde dürli päsgelçilikleriň bardygyny aýdýarlar.
Energiýa meseleler boýunça Rumyniýaly bilermen Dan Susionyň sözlerine görä, päsgelçilikleriň biri zerur infrastrukturanyň ýoklugyna bagly. Türkmenistan bilen Ýewropa Bileleşiginiň özara energiýa hyzmatdaşlygy esasan “Nabukko” proýektiniň geljegine garaşly.
Türkmenistan “Nabukko” proýektine gatnaşmaga taýýarlygyny açyk yglan etmedik hem bolsa, ýurduň öz tebigy baýlyklaryny dünýä bazarlaryna, şol sanda Ýewropanyň energiýa bazaryna çykarmak boýunça proýektlere goşulmaga taýýarlygyny mälim edip, Ýewropa tarapy bilen dialogyny güýçlendirmegine, şeýle-de soňky döwürde Aşgabadyň “Nabukko” proýektini aktiw goldaýan Baku bilen özara dawalaryny çözmäge isleg bildirmegine synçylar Türkmenistanyň “Nabukko” boýunça oňyn karara gelmeginiň alamaty hökmünde garaýarlar.
2008-nji ýylyň maý aýynda Türkmenistan Ýewropa Bileleşigi bilen energia ugrunda birek-birege düşünişmek we hyzmatdaşlyk boýunça Memoranduma gol goýdy.
“Sazlaşyksyz hereket”
Dan Susio regionyň energiýa serişdeleriniň potensial hyrydary bolan Ýewropa Bileleşigi we “Nabukko” proýektine syýasy goldaw berip gelýän Birleşen Ştatlaryň arasynda Merkezi Aziýa regiony bilen energiýa gatnaşyklary meselesinde sazlaşykly hereketleriň kemçilik etmeginiň-de Türkmenistanyň Günbatar döwletleri bilen gatnaşyklarynyň ösüşine päsgelçilik berýän ýene bir mesele bolup durýanlygyny belledi.
“Biz täsin bir ýagdaýy görýäris, Ýewropa Bileleşiginiň Merkezi Aziýa bilen energiýa hyzmatdaşlygyny ösdürmek ugrunda tagalla edip, esasy
Ýewropa tarapynyň bu ugurdan görýän çäreleri, hereket etmekden däl-de, meýilnamalardan ybarat bolýar.
Gaz geçirijileriniň gurluşygynyň köp wagty we uly maýa goýumlaryny talap edýän prosesdigini bilermenler aýdýarlar. Munuň hem “Nabukko” ýaly iri proýektleriň durmuşa geçirilmegini kynlaşdyrýanlygyny belleýärler.
Şol bir wagtda-da Türkemenistan-Hytaý gaz geçirijisi boýunça 2006-njy ýylda ylalaşyk baglaşylyp, 2009-njy ýylyň aýagynda-da ol işe girizilipdi.
Dan Susio muny Merkezi Aziýanyň energiýa serişdelerine uly gyzyklanma bildirýän Hytaýyň türkmen gazyny satyn almaga we maýa goýumlaryny ýatyrmaga uly islegi bilen düşündirýär. Emma munuň Ýewropa Bileleşiginde şeýle islegiň ýokdugyny aňlatmaýanlygyny, esasy kynçylygyň proýekte ýeterlik syýasy goldawyň berilmeýänligi bilen baglydygyny Dan Susio belledi.
Bilermeniň pikirine görä, Ýewropa Bileleşiginiň ençeme ýürtlary “Günorta akym”, “Demirgazyk akym” ýaly proýektlere gatnaşmak bilen ikitaraplaýyn ylalaşyklary baglaşýarlar we öz bähbitleri ugrunda hereket edýärler. Bu bolsa Ýewropa Bileleşiginiň möhüm halkara proýektlerine syýasy goldawyny gowşadýar.
“Demirgazyk akym” we “Günorta akym” proýektleri Orsýete degişli. Baltika we Gara deňziniň düýbünden geçýän geçirijiler arkaly “Gazprom” öz gazyny Germaniýa we Bolgariýanyň üstünden Italiýa akdyrmagy göz öňünde tutýar.
“Nabukko” proýektiniň perspektiwalary
"Nabukko" boýunça Ankaradaky gol çekişlik dabarasy, 13-nji iýul, 2009-njy ýyl.
Rumyniýaly bilermen Dan Sucio “Nabukko” proýektiniň şowly bolmagyna ähli mümkinçilikler bar diýip pikir edýär, onuň gurluşygyny uzaga çekdirmek bilen Ýewropa Bileleşiginiň wagty boş ýitirýänligini belleýär.
Türkmenistanyň Günbatar döwletleri bilen geçirýän gepleşikleri barada, adatça, çäkli maglumat berilýär. Artýom Ulunýan häzirki wagtda taraplaryň özara gepleşiklerinde has takyk meseleleriň maslahat edilip başlanjagyny çak edýär.
Analitigiň sözlerine görä, şeýle meseleler gaz önümçiligine degişli proýektleriň Ýewropa tarapyndan maliýeleşdirilmegine, önümiň we gaz söwdasynyň girdejileriniň bölünişigine, şeýle hem proýektiň çykdajylarynyň ödelmegine degişli bolup biler.
Merkezi Aziýadan Ýewropa Bileleşigine tarap Orsýetiň daşyndan geçýän “Nabukko” gaz geçirijisiniň gurluşygyna başlamak boýunça 2009-njy ýylda gol çekilen ylalaşygy bilermenler öňe tarap ädim hökmünde kabul edipdiler.
Türkiýäniň paýtagty Ankarada baglaşylan bu ylalaşyga Türkiýe we Ýewropa Bileleşiginiň agzalarynyň dördüsi, ýagny Bolgariýa, Rumyniýa, Wengriýa we Awstriýa gol goýupdy.
