Türkmenistanda Ministrler Kabinetiniň 4-nji fewralda geçirilen mejlisinde ýurtda döwlete degişli bolmadyk özbaşdak işleýän öýjükli aragatnaşyk kompaniýalarynyň geljekde azyndan üçüsiniň döredilmelidigi barada görkezme berildi. Mundan öň, 2010-njy ýylyň başynda 2 milliondan gowrak müşderisi bolan Orsýetiň MTS kompaniýasynyň Türkmenistandaky işi ýatyrylypdy.
Ýurtda 30-njy martda geçirilen hökümet maslahatynda prezident Gurbanguly Berdimuhamedow aragatnaşyk we telekommunikasiýa ulgamyndaky işleriň ýagdaýy bilen baglanyşykly eden çykyşynda "Altyn asyr" öýjükli aragatnaşyk kärhanasynyň işiniň nädogry gurnalandygyny aýdyp, işleri döwrebap, talaba laýyk guramagy talap etdi.
Türkmenistanyň maliýe ulgamynda uzak wagtlap işlän, häzir Bolgariýada ýaşaýan ykdysatçy Annadurdy Hajyýew ýurtda sagdyn bäsleşik bolmasa, monopoliýasy bolan ýeke-täk kompaniýadan, özem – döwlet edarasynyň müşderilere hödürleýän hyzmatynyň – hili ýokary bolar öýdüp garaşyp bolmaz diýen pikirde.
"MTS-iň işini bes etmek zerurlygy ýokdy. Gaýtam bu ugurdan işleýän goşmaça üçünji, dördünji kompaniýalaryň açylmagyna ýol berip, MTS bilen bäsleşip biljek kompaniýalaryň bolmagyna şert döretmelidi. Sebäbi şeýle bäsleşik esasan ilat üçin bähbitli. Özara bäsleşik bolsa, kompaniýalar müşderileri özlerine çekmek üçin halka hödürleýän hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyryp, bahalaryny peseltmäge çalyşýarlar" diýip, Hajyýew aýdýar.
4-nji fewralda ýurtda döwlete degişli bolmadyk özbaşdak işleýän öýjükli aragatnaşyk kompaniýalarynyň döredilmegi barada prezidentiň eden çykyşyndan soň, bir ýarym aýa golaý wagt geçse-de, bu ugurdan edilýän işleriň görünmeýändigi habar berilýär.
Maýa klimaty
Azat Ýewropa we Azatlyk Radiosynyň Merkezi Aziýa boýunça bilermeni Brýus Panniýer Türkmenistan ýaly ýurtlara maýa ýatyrmaklygyň töwekgelçiliginiň ýokarydygyny aýdyp, MTS kompaniýasy bilen bagly ýüze çykan ýagdaýdan soň, daşary ýurt inwestorlarynyň Türkmenistana maýa ýatyrmakdan has-da çekinjekdiklerini tekrarlaýar.
"Türkmenistanda biznes bilen meşgullanasy gelýän adam gaty seresap bolmaly. Sebäbi bu ýurtda ýagdaýyň gaty çalt özgermegi mümkin. Türkmen häkimiýetleri, şol sanda prezidentiň özi-de, belli bir kompaniýanyň işinden nägile bolsa, şol firma bilen ikaralykdaky kontrakty duruzup bilýär. Köp halatda şeýle ýagdaýa düşen kompaniýalar hiç bir arbirtaž sudlary arkaly öz emlägini gaýdyp alyp bilmeýärler. Ýagny, Türkmenistanda gazanç etmek mümkinçiligi ýokary bolsa-da, ýatyran maýaňy ýitirmek howpy ondanam ýokary".
2011-nji ýyl boýunça maýa ýatyrym klimaty barada Birleşen Ştatlaryň Döwlet departamentiniň ýaýradan hasabatynda hem bu mesele barada aýdylyp, Türkmenistanda işlemek isleýän amerikan kompaniýalaryna kontrakta jedelli meseleleri Türkmenistanyň daşyndaky arbirtaž sudlarynda çözmek baradaky maddany hökmany girizmek berk maslahat berilýär.
"Associated Press" habar gullugynyň 31-nji martda çap eden maglumatynda aýdylşyna görä, geçen ýylyň dekabr aýynda Türkmenistandaky işlerini togtadan MTS kompaniýasynyň şol döwürde 2 milliondan gowrak müşderisiniň bolandygy, döwlete degişli "Altyn asyr" kompaniýasynyň bolsa 500 müňe golaý abonentiniň bolandygy aýdylýar. Bu bolsa "Altyn asyr" kompaniýasynyň müşderileriniň takmynan dört esse az bolandygyny, MTS bilen bäsleşikde "Altyn asyryň" gaty yza galandygyny görkezýär. Indi bolsa, şeýle bäsleşik ýokka, "Altyn asyr" kompaniýasyna öz işiniň, hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmaga hiç hili zerurlyk ýok diýip, synçylar aýdýarlar.
Degişli kanunlar
Ykdysatçy Hajyýewiň pikiriçe, telekommunikasiýalar bilen meşgullanýan kompaniýalary ýurda çekmek üçin ilki bilen Türkmenistanyň ykdysadyýetine degişli kanunlary döwrebaplaşdyryp, şol kanunlaryň berjaý edilmegini gazanmaly.
Kanunlary kabul etmek bilen bagly kynçylyklaryň bardygyny 21-nji ýanwarda prezident hem deputatlar bilen duşuşygynda ýörite belläp, deputatlary tankytlady: "Ykdysady meselelere degişli kanunlary çykarmak işinde düýpli yza galynýar. Bu ugurda täze kanunlar ýetmezçilik edýär. Hereket edýän kanunlara bolsa häzire çenli hem zerur düzedişler girizilmeýär we olar kämilleşdirilmeýär".
Hajyýew türkmen häkimiýetleriniň halka wada berip, köp halatda sözünde durmaýandyklaryny aýdýar. Onuň pikiriçe, prezidentiň töwereginde sowatly kadrlaryň ýetmezçilik edýändigi sebäpli Berdimuhamedowyň halka beren wadalary ýerine ýetirilmeýär: "Eger ýurtda türkmen häkimiýetleri tarapyndan öňe sürlen "Döwlet adam üçindir" diýen şygar ýörgünli bolan bolsady, onda ilata ýokary hilli hyzmatlary hödürläp bilejek mobil kompaniýasyny döretmezden, 2 milliondan gowrak abonenti bolan MTS kompaniýasynyň işi togtadylmazdy. Häkimiýet başyndakylar, raýatlar barada alada edýän bolsalar, MTS bilen gepleşik geçirilip ylalaşmaga synanyşardylar".
Türkmenistanyň ilatyna mobil telefony zerur bolsa, "Altyn asyr" öýjükli aragatnaşyk kärhanasynyň hyzmatlarynyň hiline hem bahasyna garamazdan, raýatlar hut şol ýeke-täk kompaniýa ýüzlenmäge mejbur, halkda başga çykalga ýok. Göňşy ýurtlar bilen deňeşdirsek, Gazagystanda, Täjigistanda, Gyrgyzystanda ilata 10-a golaý mobil operatorlary öz hyzmatlaryny hödürleýärler. Göňşy Özbegistanyň raýatlarynda bolsa mobil aragatnaşygy üçin 5 kompaniýanyň arasyndan birini saýlamak mümkinçiligi bar.
Ýurtda 30-njy martda geçirilen hökümet maslahatynda prezident Gurbanguly Berdimuhamedow aragatnaşyk we telekommunikasiýa ulgamyndaky işleriň ýagdaýy bilen baglanyşykly eden çykyşynda "Altyn asyr" öýjükli aragatnaşyk kärhanasynyň işiniň nädogry gurnalandygyny aýdyp, işleri döwrebap, talaba laýyk guramagy talap etdi.
Türkmenistanyň maliýe ulgamynda uzak wagtlap işlän, häzir Bolgariýada ýaşaýan ykdysatçy Annadurdy Hajyýew ýurtda sagdyn bäsleşik bolmasa, monopoliýasy bolan ýeke-täk kompaniýadan, özem – döwlet edarasynyň müşderilere hödürleýän hyzmatynyň – hili ýokary bolar öýdüp garaşyp bolmaz diýen pikirde.
"MTS-iň işini bes etmek zerurlygy ýokdy. Gaýtam bu ugurdan işleýän goşmaça üçünji, dördünji kompaniýalaryň açylmagyna ýol berip, MTS bilen bäsleşip biljek kompaniýalaryň bolmagyna şert döretmelidi. Sebäbi şeýle bäsleşik esasan ilat üçin bähbitli. Özara bäsleşik bolsa, kompaniýalar müşderileri özlerine çekmek üçin halka hödürleýän hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyryp, bahalaryny peseltmäge çalyşýarlar" diýip, Hajyýew aýdýar.
4-nji fewralda ýurtda döwlete degişli bolmadyk özbaşdak işleýän öýjükli aragatnaşyk kompaniýalarynyň döredilmegi barada prezidentiň eden çykyşyndan soň, bir ýarym aýa golaý wagt geçse-de, bu ugurdan edilýän işleriň görünmeýändigi habar berilýär.
Maýa klimaty
Azat Ýewropa we Azatlyk Radiosynyň Merkezi Aziýa boýunça bilermeni Brýus Panniýer Türkmenistan ýaly ýurtlara maýa ýatyrmaklygyň töwekgelçiliginiň ýokarydygyny aýdyp, MTS kompaniýasy bilen bagly ýüze çykan ýagdaýdan soň, daşary ýurt inwestorlarynyň Türkmenistana maýa ýatyrmakdan has-da çekinjekdiklerini tekrarlaýar.
"Türkmenistanda biznes bilen meşgullanasy gelýän adam gaty seresap bolmaly. Sebäbi bu ýurtda ýagdaýyň gaty çalt özgermegi mümkin. Türkmen häkimiýetleri, şol sanda prezidentiň özi-de, belli bir kompaniýanyň işinden nägile bolsa, şol firma bilen ikaralykdaky kontrakty duruzup bilýär. Köp halatda şeýle ýagdaýa düşen kompaniýalar hiç bir arbirtaž sudlary arkaly öz emlägini gaýdyp alyp bilmeýärler. Ýagny, Türkmenistanda gazanç etmek mümkinçiligi ýokary bolsa-da, ýatyran maýaňy ýitirmek howpy ondanam ýokary".
2011-nji ýyl boýunça maýa ýatyrym klimaty barada Birleşen Ştatlaryň Döwlet departamentiniň ýaýradan hasabatynda hem bu mesele barada aýdylyp, Türkmenistanda işlemek isleýän amerikan kompaniýalaryna kontrakta jedelli meseleleri Türkmenistanyň daşyndaky arbirtaž sudlarynda çözmek baradaky maddany hökmany girizmek berk maslahat berilýär.
"Associated Press" habar gullugynyň 31-nji martda çap eden maglumatynda aýdylşyna görä, geçen ýylyň dekabr aýynda Türkmenistandaky işlerini togtadan MTS kompaniýasynyň şol döwürde 2 milliondan gowrak müşderisiniň bolandygy, döwlete degişli "Altyn asyr" kompaniýasynyň bolsa 500 müňe golaý abonentiniň bolandygy aýdylýar. Bu bolsa "Altyn asyr" kompaniýasynyň müşderileriniň takmynan dört esse az bolandygyny, MTS bilen bäsleşikde "Altyn asyryň" gaty yza galandygyny görkezýär. Indi bolsa, şeýle bäsleşik ýokka, "Altyn asyr" kompaniýasyna öz işiniň, hyzmatlarynyň hilini ýokarlandyrmaga hiç hili zerurlyk ýok diýip, synçylar aýdýarlar.
Degişli kanunlar
Ykdysatçy Hajyýewiň pikiriçe, telekommunikasiýalar bilen meşgullanýan kompaniýalary ýurda çekmek üçin ilki bilen Türkmenistanyň ykdysadyýetine degişli kanunlary döwrebaplaşdyryp, şol kanunlaryň berjaý edilmegini gazanmaly.
Kanunlary kabul etmek bilen bagly kynçylyklaryň bardygyny 21-nji ýanwarda prezident hem deputatlar bilen duşuşygynda ýörite belläp, deputatlary tankytlady: "Ykdysady meselelere degişli kanunlary çykarmak işinde düýpli yza galynýar. Bu ugurda täze kanunlar ýetmezçilik edýär. Hereket edýän kanunlara bolsa häzire çenli hem zerur düzedişler girizilmeýär we olar kämilleşdirilmeýär".
Hajyýew türkmen häkimiýetleriniň halka wada berip, köp halatda sözünde durmaýandyklaryny aýdýar. Onuň pikiriçe, prezidentiň töwereginde sowatly kadrlaryň ýetmezçilik edýändigi sebäpli Berdimuhamedowyň halka beren wadalary ýerine ýetirilmeýär: "Eger ýurtda türkmen häkimiýetleri tarapyndan öňe sürlen "Döwlet adam üçindir" diýen şygar ýörgünli bolan bolsady, onda ilata ýokary hilli hyzmatlary hödürläp bilejek mobil kompaniýasyny döretmezden, 2 milliondan gowrak abonenti bolan MTS kompaniýasynyň işi togtadylmazdy. Häkimiýet başyndakylar, raýatlar barada alada edýän bolsalar, MTS bilen gepleşik geçirilip ylalaşmaga synanyşardylar".
Türkmenistanyň ilatyna mobil telefony zerur bolsa, "Altyn asyr" öýjükli aragatnaşyk kärhanasynyň hyzmatlarynyň hiline hem bahasyna garamazdan, raýatlar hut şol ýeke-täk kompaniýa ýüzlenmäge mejbur, halkda başga çykalga ýok. Göňşy ýurtlar bilen deňeşdirsek, Gazagystanda, Täjigistanda, Gyrgyzystanda ilata 10-a golaý mobil operatorlary öz hyzmatlaryny hödürleýärler. Göňşy Özbegistanyň raýatlarynda bolsa mobil aragatnaşygy üçin 5 kompaniýanyň arasyndan birini saýlamak mümkinçiligi bar.