Aşgabadyň ýaşaýjysy, 40 ýaşyndaky Aman Parahat mikroraýonyndaky 9 gatly jaýyň üçeginde ýaşaýar. Adaty günler ol çem gelen ýerde ýatyp-turýar. Emma gyş paslyny ol üçekde geçirýär.
—Parahat mikroraýonyndaky 9 gatly ýaşaýyş jaýlaryň üçeginde sowuk gyşy geçirmek üçin öýsüz-öwzarsyz adamlar üçin amatly şertler bar. Ýaşaýjylar kowmasa, gyşy geçirip bolýar—diýip, Aman aýdýar.
Käbir öýsüz-öwzarsyz adamlar jaýlary ýylatmak üçin geçirilen ýyly turbalaryň arasynda, açyk asmanyň aşagynda hem ýatýarlar. Ýöne, muňa garamazdan, sowuk howada dürli kesellerden heläk bolýan öýsüz-öwzarsyz adamlar az däl.
Aşgabatly lukmanyň aýtmagyna görä, sowuk howadan iň köp heläkçilige uçraýan adamlar öýsüz-öwzarsyzlar. Lukman bu hakda şeýle diýýär:
—Öýsüz-öwzarsyzlaryň sowukda doňup ýa-da keselläp heläk bolan halatyny hiç kim bilmeýärem. Olar heläk bolansoňlar birnäçe gün geçen soň olaryň jesetleri tapylýar.
Sowet döwründen galan propiska ýa-da belli bir ýerde ýazgyda durmak düzgüni saklanyp gelýän Türkmenistanda öýsüz-öwzarsyz adamlar bolmaly däl ýaly hem bolup görünýär. Emma öýsüz-öwzarsyz galýan adamlar bar.
Parahat mikroraýonynyň ýaşaýjysy Merdan öýsüz-öwzarsyz galýan adamlaryň aglabasynyň öz ýaşaýan jaýlaryndan bikanun mahrum edilenlerdigini aýdýar:
—Olaryň ählisi diýen ýaly neşekeş ýa-da arakhor adamlar. Ýeke ýaşaýan neşekeş, arakhor adamlaryň kwartiralary domuprawleniýäniň hem-de polisiýanyň ýerli wekilleriniň aýratyn gözegçiliginde bolýarlar. Olar şol adamlara kömek etmek üçin olary gözegçilikde saklanoklar. Olaryň esasay maksady şol adamlaryň kwartiralaryny almak. Kwartiralaryny almak üçin kähalatlarda olary LTP-ä ýa-da türmä hem basýarlar. Kähalatlarda bolsa neşekeş ýa-da arakhor bolmadyk ýeke ýaşaýan garry adamlar hem öýsüz-öwzarsyz galýarlar. Hatda, domuprawleniýäniň käbir işgärleri hem-de polisiýa işgärleri gijelerine ýeke ýaşaýan garry adamlaryň kwartirasynyň çyrasynyň ýanýandygyny ýa-da ýanmaýandygyny hem ýörite barlaýarlar.
Ýardam berilýärmi?
Jemgyýetiň sosial taýdan goragsyz agzalary bolan öýsüz-öwzarsyzlara döwlet tarapyndan ýardam berilýäne meňzänok. Dünýäniň siwilizlenen ýurtlarynda bolşy ýaly, Türkmenistanda öýsüz-öwzarsyz adamlar üçin ýörite ýatak jaýlary ýa-da olara gyzgyn nahar berilýän ýerler barada maglumat tapyp bolmady. Öýsüz-öwzarsyz adamlaryň özleri hem döwletiň şolar ýaly sosial ýardamyndan bihabar.
Ilat arasynda hem öýsüz-öwzarsyzlara kömek etjek adamlar az. Jemgyýetde öýsüz-öwzarsyz adamlara bolan garaýyş esasan biparh ýa-da negatiw. Munuň hem öz sebäbi bar. Parahat mikroraýonynyň ýaşaýjysy Merdan bu barada Azatlyk Radiosyna şeýle diýýär:
—Olaryň öýleri bolmansoň, gije ýatmak üçin ýaşaýyş jaýlaryň üçeklerinde düşleýärler. Elbetde, bular ýaly goňşuçylygyň erbet tarapy köp. Olar zir-zibile zyňlan ýorgan-düşekleri ýaşaýyş jaýlarynyň üçeklerine getirýärler. Üçekler zir-zibile öwrülýär. Ýanlary bilen ýoldaşlaryny getirip, serhoşlyk hem edýärler.
Adynyň efirde tutulmagyny islemedik polisiýa işgäriniň aýtmagyna görä, öýsüz-öwzarsyzlaryň käbirleri açlykdan ölmekden hem-de sowuk gyşdan gutulmak üçin ýörite ownuk jenaýat edip, türmelere düşýärler. Ýa-da arakhorlukdan, neşekeşlikden gutulmak bahanasy bilen LTP-ä meýletin barýarlar. Çünki ol ýerlerde olara nahar berilýär hem-de nähili-de bolsa olaryň ýatak ýerleri bolýar. Ýöne öýsüz-öwzarsyz adamlaryň aglabasy gyşyň sowuk howasyny ýaşaýyş jaýlaryň üçeklerinde ýa-da podwallarynda geçirýärler.
40 ýaşyndaky Aman hem birnäçe gezek LTP-de bolup gören. Emma ol LTP-de bolanyndan gyşda üşänini gowy görýär. “Sowuk gyşy geçirmek agyr hem bolsa erkinlikde bolanyň gowy” diýip, Aman aýdýar.
Myrat Gurbanow Azatlyk Radiosynyň Aşgabatdaky habarçysy.
—Parahat mikroraýonyndaky 9 gatly ýaşaýyş jaýlaryň üçeginde sowuk gyşy geçirmek üçin öýsüz-öwzarsyz adamlar üçin amatly şertler bar. Ýaşaýjylar kowmasa, gyşy geçirip bolýar—diýip, Aman aýdýar.
40 ýaşly Amanyň ýatyp turýan ýeri
Howanyň sowamagy jemgyýetiň sosial taýdan goragsyz gatlagy bolan öýsüz-öwzarsyz ýaşaýan adamlar üçin agyr jebir-jepa öwrülýär. Il içinde “bomž” diýlip atlandyrylýan öýsüz-öwzarsyzlara gyşyň sowuk günlerini başdan geçirmek kynlaşýar. Gyşyň sowuk günleri olar ýaşaýyş jaýlarynyň üçeklerinde ýa-da podwallarynda ýatyp-turýarlar.Käbir öýsüz-öwzarsyz adamlar jaýlary ýylatmak üçin geçirilen ýyly turbalaryň arasynda, açyk asmanyň aşagynda hem ýatýarlar. Ýöne, muňa garamazdan, sowuk howada dürli kesellerden heläk bolýan öýsüz-öwzarsyz adamlar az däl.
Aşgabatly lukmanyň aýtmagyna görä, sowuk howadan iň köp heläkçilige uçraýan adamlar öýsüz-öwzarsyzlar. Lukman bu hakda şeýle diýýär:
—Öýsüz-öwzarsyzlaryň sowukda doňup ýa-da keselläp heläk bolan halatyny hiç kim bilmeýärem. Olar heläk bolansoňlar birnäçe gün geçen soň olaryň jesetleri tapylýar.
Sowet döwründen galan propiska ýa-da belli bir ýerde ýazgyda durmak düzgüni saklanyp gelýän Türkmenistanda öýsüz-öwzarsyz adamlar bolmaly däl ýaly hem bolup görünýär. Emma öýsüz-öwzarsyz galýan adamlar bar.
Parahat mikroraýonynyň ýaşaýjysy Merdan öýsüz-öwzarsyz galýan adamlaryň aglabasynyň öz ýaşaýan jaýlaryndan bikanun mahrum edilenlerdigini aýdýar:
—Olaryň ählisi diýen ýaly neşekeş ýa-da arakhor adamlar. Ýeke ýaşaýan neşekeş, arakhor adamlaryň kwartiralary domuprawleniýäniň hem-de polisiýanyň ýerli wekilleriniň aýratyn gözegçiliginde bolýarlar. Olar şol adamlara kömek etmek üçin olary gözegçilikde saklanoklar. Olaryň esasay maksady şol adamlaryň kwartiralaryny almak. Kwartiralaryny almak üçin kähalatlarda olary LTP-ä ýa-da türmä hem basýarlar. Kähalatlarda bolsa neşekeş ýa-da arakhor bolmadyk ýeke ýaşaýan garry adamlar hem öýsüz-öwzarsyz galýarlar. Hatda, domuprawleniýäniň käbir işgärleri hem-de polisiýa işgärleri gijelerine ýeke ýaşaýan garry adamlaryň kwartirasynyň çyrasynyň ýanýandygyny ýa-da ýanmaýandygyny hem ýörite barlaýarlar.
Ýardam berilýärmi?
Jemgyýetiň sosial taýdan goragsyz agzalary bolan öýsüz-öwzarsyzlara döwlet tarapyndan ýardam berilýäne meňzänok. Dünýäniň siwilizlenen ýurtlarynda bolşy ýaly, Türkmenistanda öýsüz-öwzarsyz adamlar üçin ýörite ýatak jaýlary ýa-da olara gyzgyn nahar berilýän ýerler barada maglumat tapyp bolmady. Öýsüz-öwzarsyz adamlaryň özleri hem döwletiň şolar ýaly sosial ýardamyndan bihabar.
Öýsüz-öwzarsyzlar zir-zibil taşlanýan çeleklerden iýmitlenýärler.
Öýsüz-öwzarsyzlar zir-zibil taşlanýan çeleklerden iýmitlenýärler. Şol ýerde hem zyňlan eşikleri alyp geýýärler. Zir-zibilden tapan “oljalaryny” paýlaşyp bilmän, uruşýan mahallary seýrek däl.Ilat arasynda hem öýsüz-öwzarsyzlara kömek etjek adamlar az. Jemgyýetde öýsüz-öwzarsyz adamlara bolan garaýyş esasan biparh ýa-da negatiw. Munuň hem öz sebäbi bar. Parahat mikroraýonynyň ýaşaýjysy Merdan bu barada Azatlyk Radiosyna şeýle diýýär:
—Olaryň öýleri bolmansoň, gije ýatmak üçin ýaşaýyş jaýlaryň üçeklerinde düşleýärler. Elbetde, bular ýaly goňşuçylygyň erbet tarapy köp. Olar zir-zibile zyňlan ýorgan-düşekleri ýaşaýyş jaýlarynyň üçeklerine getirýärler. Üçekler zir-zibile öwrülýär. Ýanlary bilen ýoldaşlaryny getirip, serhoşlyk hem edýärler.
Adynyň efirde tutulmagyny islemedik polisiýa işgäriniň aýtmagyna görä, öýsüz-öwzarsyzlaryň käbirleri açlykdan ölmekden hem-de sowuk gyşdan gutulmak üçin ýörite ownuk jenaýat edip, türmelere düşýärler. Ýa-da arakhorlukdan, neşekeşlikden gutulmak bahanasy bilen LTP-ä meýletin barýarlar. Çünki ol ýerlerde olara nahar berilýär hem-de nähili-de bolsa olaryň ýatak ýerleri bolýar. Ýöne öýsüz-öwzarsyz adamlaryň aglabasy gyşyň sowuk howasyny ýaşaýyş jaýlaryň üçeklerinde ýa-da podwallarynda geçirýärler.
40 ýaşyndaky Aman hem birnäçe gezek LTP-de bolup gören. Emma ol LTP-de bolanyndan gyşda üşänini gowy görýär. “Sowuk gyşy geçirmek agyr hem bolsa erkinlikde bolanyň gowy” diýip, Aman aýdýar.
Myrat Gurbanow Azatlyk Radiosynyň Aşgabatdaky habarçysy.