Özbegistanyň güýç ulanyjylary Daşkent bazarynda sakgaly bolan onlarça adamy sakladylar. Olary polisiýanyň bölümine getirip, sakgalyny syrmaga mejbur edip, soňra goýberdiler. Paýtagtyň Içeri işler bölümi bu reýdiň sebäbini düşündirmekden ýüz öwürdi.
SAKGALLYMYŇ – POLISIÝA BARMALY?
Daşkendiň «Малика» bazarynda hojalyk tehnikasyny hem elektrik enjamlaryny satýan işewür topardan bir söwdagär Azatlygyň Özbek redaksiýasyna jaň edip, 23-nji awgustda ony hem ýene-de onlarça adamy polisiýanyň saklandygyny aýtdy.
– Reýd günortandan soň başlandy. Graždan egin-eşiginde bolan polisiýanyň işgärleri sakgaly bolan ýaş ýigitleri hem uly ýaşdakylary tutup, Daşkent şäher Içeri işler uprawleniýesiniň 4-nji bölümine getirdiler. Menem şol ýere eltilenlerden biri. Bölümde bize türmä basjak diýip haýbat atdylar. “Sakgalyňyzy syrmasaňyz – bu ýerden çykmarsyňyz” diýip, milisionerler bizi gorkuzdylar. Uly ýaşdakylardan hem ýigitlerden sakgalyny syranlary goýberdiler, garşylyk görkezip başlanlary bolsa bölümde alyp galdylar – diýip, öz adynyň tutulmazlygyny haýyş eden gürrüňdeşimiz aýdýar.
Ol geçirilen reýd barada Jamoliddin Muhammadjon sosial ulgamdaky öz Facebook sahypasynda şeýle ýazgy galdyrypdyr.
Men «Malika» bazaryndan çykanymda, polisiýa egin-eşigindäkiler özlerini tanyşdyrmazdan, meni “4-nji rom” diýilýän ýere alyp gitdiler. Bölümiň agzynda sakgally ýaş ýigitlerden hem uly ýaşly adamlardan düzülen uzyn nobaty gördüm. Bu ýere sakgal üçin getirilenimize düşündim. Bölümiň içinde-de ýene nobat. Ol ýerde saklananlar barada maglumatlar alnyp, surata düşürýärdiler. Meni-de surata düşürdiler. Beýleki bir kabinetde “söhbet” geçirdiler. Ol ýerde maňa sakgalymy syrmagyň MEJBURDYGYNY aýtdylar. Elbetde, men ylalaşmadym. Meni gürrüňe çeken ýolbaşçy sakgalymy almasam, bu ýerden goýberilmejegimi aýtdy. Men oňa: “Maňa sakgal goýbermegi gadagan edýän kanuny ýa-da dokumenti görkeziň, men şonda siziň talabyňyza gürrüňsiz boýun bolaýyn” diýdim. Ýöne olar maňa sakgal goýbermeli däl diýen hiç bir kanuny ýa-da dokumenti görkezmediler” diýip, Jamoliddin Muhammadjon ýazgy galdyrypdyr.
Ol Facebook ulanyjy hem sakgaly zor bilen syrylan beýleki raýatlar Daşkent şäher Içeri işler uprawleniýesinden näme üçin güýje daýanyp sakgal syrdyrandygy barada resmi düşündiriş berilmegini talap edýärler.
Azatlyk Radiosy Içeri işler uprawleniýesiniň metbugat-gullugyna ýüz tutup, bolan ýagdaý barada kommentariýa bermegini sorady. Azatlygyň žurnalistiniň sowalyny eşidensoň, metbugat-gullugynyň wekili telefony taşlady. Soňky telefon jaňlaryna hiç kim jogap bermedi.
Ýerli synçylaryň pikirine görä, milisionerleriň dine ynanýan raýatlary saklap, zor bilen sakgalyny syrdyrmagy ynsan hukuklarynyň bozulmagydyr. Bazarda geçirilen reýd hem onuň netijeleri sosial ulgamlarda giňden maslahat edilýär hem tolgunma bilen ýazgarylýar.
Daşkendiň tehniki enjamlary satýan «Malika» bazary.
Özbegistan musulmanlarynyň dini uprawleniýesi hem milisionerleriň ol hereketi bilen ylalaşmady.
– Diňe sakgal goýbereni üçin bir adamy gysmak – kanuna laýyk däl – diýip, dini edaranyň resmisi aýtdy.
Mundan öň eňeginde azda-kände bildirip duran sakgaly bolan ýaş studentleriň sapaga goýberilmeýändigi barada, Azatlyk Radiosy habar beripdi. Sakgaly bolan ýaş ýigitler köçede barýarka, olary polisiýa saklap, bölüme soraga alyp gidýärdi.
Geçen hepdede bolsa Azatlyk Daşkentden bolan sakgally işewür adam Fergana gelip, inwestisiýa teklibi bilen şäher häkiminiň ýanyna girmekçi bolanynda, onuň administrasiýa jaýyna goýberilmedigini habar berdi.
2017-nji ýylda başynda hijaby bolan aýallary hem ak tahýa geýen erkekleri Fergana welaýatynyň Kokant şäherindäki merkezi bazaryna goýbermändiler.
2016-njy ýylda bolsa Buharada milisionerler sakgally janköýerleri stadiona goýbermediler. Stadiona girjek bolanlarynda, olara sakgalyny syrmagy maslahat berdiler.
IKI ONÝYLLYK DÖWRÜNDE DOWAM EDÝÄN KAMPANIÝA
Özbegistanda sakgala garşy göreş iki onýyllykdan öňräk, Islam Kerimowyň prezidentligi döwründe başlanypdy. 1999-njy ýylda hökümete degişli obýektleri, şol sanda hökümetiň baş edarasyny nazara alan tapgyrlaýyn bolan partlamalardan soň, Özbegistanda sakgal goýbermek hem-de jemgyýetçilik ýerlerine hijaply barmak gadagan edildi.
2016-njy ýylda häkimiýet başyna Şawkat Mirziýaýew geçenden soň dini azatlyklara girizilen çäklendirmeleri gowşatmak ugrunda käbir işleriň edilýändigini synçylar aýdyp başladylar. Meselem, metjitlerde azan sesini gataldyjy enjamlar Kerimow döwründe gadagan edilenem bolsa, oňa rugsat berildi. Türmelerden din işleri bilen baglanyşykly madda esasynda basylan bir ýarym müňden gowak tussag boşadyldy. Din bilen baglanyşykly gara sanawa girizilen 16 müň çemesi adama ýurduň çäginden daşary çykmaga rugsat edildi.
Özbegistanyň ilkinji prezidenti Islam Kerimow Garaşsyzlyk baýramynda tans edýär. Onuň sag tarapynda Şawkat Mirziýaýew, ol şo döwürde ýurduň premýer-ministridi. Daşkent, 2007-nji ýylyň 31-nji awgusty.
ABŞ on ýyldan gowrak wagtdan soň Özbegistany dine bolan iň ýowuz garaýyşly ýurtlaryň sanawyndan aýyrdy. 21-nji iýunda Waşingtonda ABŞ-yň Döwlet sekretary Maýk Pompeo öz dokladynda Ak tamyň pikiriçe, Daşkent bu ugurdan ösüş gazandy diýip belledi. Hususan-da Pompeo: “Özbegistanda entegem köp ugurda uly iş alyp barmak zerur bolup durýar, ýöne ol soňky 13 ýylda aýratyn alada bildirilýän ýurtlaryň hataryna girmeýär” diýdi.
Döwlet departamentiniň hasabatynda bolsa, Özbegistanda ileri gidişligiň bardygyna garamazdan, dini azatlyklaryň şindizem basylýandygy aýdylýar.
Waşingtondaky hiç bir syýasy partiýa degişli bolmadyk, ABŞ-da hem dünýäde bolan problemalary hem jemgyýetçilik meýillerini öwrenýän Pew Research barlag merkeziniň iýul aýynda mälim eden hasabatynda, Özbegistan dini azatlyklary berk çäklendirýän ýurtlaryň toparyna goşuldy. Dine garşy «iň ýokary çäklendirme» girizýän ýurtlaryň arasynda Azerbaýjan, Eýran, Gazagystan, Russiýa, Saud Arabystany hem Türkmenistan bar.
Material AÝ/AR-nyň Özbek gullugy tarapyndan taýýarlandy