Şu gün halkara Ene dili güni. Bu günde dänýäde ýitmek howpy abanan dillere ünsi çekmek adaty bar.
Eýsem Türkmenistndaky milli azlyklaryň dilleri nähili kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýar?
Biz bu soragy Wenada ýaşaýan türkmenistanly hukuk goraýjy Farid Tuhbatulline berdik.
Azatlyk Radiosy: Türkmenistanda tatarlar hem milli azlyk bolup durýar, olaryň bu ýurtda öz ene dilini saklamak mümkinçiligi nähili?
Farid Tuhbatullin: Dogrudanam, tatarlar Türkmenistanda köp ýyllar bäri milli azlyk bolup ýaşaýar. Emma olar ruslar, koreýler ýaly bilelikde, bir ýerde kowçum bolup ýaşamaýarlar. Şu sebäpden olary haýsam bolsa bir diaspora diýip atlandyryp bolmaýar.
Megerem şundan, söwet döwründe, hususan-da häzir Türkmenistanda tatar mekdepleri barada gürrüň edip bolmaýar, sebäbi olar ýok. Mysal üçin meniň özüm, meniň tatar milletinden bolan deň-duşlarym tatar dilini öz ene-atalaryndan, garry mamalaryndan, babalaryndan, garyndaşlaryndan öwrendiler. Biz nähilem bolsa öz dilimizi we medeniýetimizi saklamagy başardyk.
Emma bilelikde, bir ýerde kowçum bolup ýaşaýan milli azlyklaryň ýagdaýy başgaça. Mysal üçin, ýurduň günortasyndaky buluçlar, günbatardaky azeriler, demirgazykdaky özbekler üçin döwlet sowet döwründe mekdepleri, nähilidir bir medeniýet merkezlerini döretdi we saklady.
Bu ykdysady nukdaý nazardan hem düşnüklidi. Ikinji tarapdan, mysal üçin koreýler öz medeniýetlerini, dillerini öwrenmek we saklamak üçin jemgyýetçilik guramasyny döretmäge synandylar.
Emma türkmen häkimiýetleri bu hili milli ideýalara, oňyn iş ediljek bolnanda hem, şübheli garaýar. Onsoň häzir ol ýerde milli azlyklaryň öz medeniýet merkezlerini açmak mümkinçiligi çäkli, men mekdepler, gazet-žurnallar barada aýdyp hem oturmaýyn.
Azatlyk Radiosy: Onda Türkmenistanda tatar ýaşlary öz ene dillerini maşgalada, ene-atalaryndan öwrenmeseler, başga çykalga ýok-da?
Farid Tuhbatullin: Gynansak-da, bu hakykatdan hem şeýle. Häzirki nesliň köpüsi men hatda heniz Türkmenistanda ýaşaýarkam hem öz dillerinde gürlemeýärdiler. Ýa rusça, ýa türkmençe gürleýärdiler, sebäbi garaşyk nika kändi, ýa kakasy türkmen, ejesi tatar, ýa-da tersine. Bu hili çagalar özboluşlylyklaryny ýitirýärler.
Emma Tatarystandaky ýa Başgyrdystandaky garyndaşlarynyň ýanyna gidip bilen tatar çagalary mekdebe gidip, tatar dilini öwrenip, bolmanda oňa düşünip bilýärler.
Ýöne olar Türkmenistanda öz dillerini ýitirýärler. Men uly adamlary hem bilýän, olaryň köpüsi Türkmenistanda hiç bir geljek görmeýär we aglabasy ol ýerden çykyp gitdi.
Eýsem Türkmenistndaky milli azlyklaryň dilleri nähili kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýar?
Biz bu soragy Wenada ýaşaýan türkmenistanly hukuk goraýjy Farid Tuhbatulline berdik.
Azatlyk Radiosy: Türkmenistanda tatarlar hem milli azlyk bolup durýar, olaryň bu ýurtda öz ene dilini saklamak mümkinçiligi nähili?
Farid Tuhbatullin: Dogrudanam, tatarlar Türkmenistanda köp ýyllar bäri milli azlyk bolup ýaşaýar. Emma olar ruslar, koreýler ýaly bilelikde, bir ýerde kowçum bolup ýaşamaýarlar. Şu sebäpden olary haýsam bolsa bir diaspora diýip atlandyryp bolmaýar.
Megerem şundan, söwet döwründe, hususan-da häzir Türkmenistanda tatar mekdepleri barada gürrüň edip bolmaýar, sebäbi olar ýok. Mysal üçin meniň özüm, meniň tatar milletinden bolan deň-duşlarym tatar dilini öz ene-atalaryndan, garry mamalaryndan, babalaryndan, garyndaşlaryndan öwrendiler. Biz nähilem bolsa öz dilimizi we medeniýetimizi saklamagy başardyk.
Emma bilelikde, bir ýerde kowçum bolup ýaşaýan milli azlyklaryň ýagdaýy başgaça. Mysal üçin, ýurduň günortasyndaky buluçlar, günbatardaky azeriler, demirgazykdaky özbekler üçin döwlet sowet döwründe mekdepleri, nähilidir bir medeniýet merkezlerini döretdi we saklady.
Bu ykdysady nukdaý nazardan hem düşnüklidi. Ikinji tarapdan, mysal üçin koreýler öz medeniýetlerini, dillerini öwrenmek we saklamak üçin jemgyýetçilik guramasyny döretmäge synandylar.
Emma türkmen häkimiýetleri bu hili milli ideýalara, oňyn iş ediljek bolnanda hem, şübheli garaýar. Onsoň häzir ol ýerde milli azlyklaryň öz medeniýet merkezlerini açmak mümkinçiligi çäkli, men mekdepler, gazet-žurnallar barada aýdyp hem oturmaýyn.
Azatlyk Radiosy: Onda Türkmenistanda tatar ýaşlary öz ene dillerini maşgalada, ene-atalaryndan öwrenmeseler, başga çykalga ýok-da?
Farid Tuhbatullin: Gynansak-da, bu hakykatdan hem şeýle. Häzirki nesliň köpüsi men hatda heniz Türkmenistanda ýaşaýarkam hem öz dillerinde gürlemeýärdiler. Ýa rusça, ýa türkmençe gürleýärdiler, sebäbi garaşyk nika kändi, ýa kakasy türkmen, ejesi tatar, ýa-da tersine. Bu hili çagalar özboluşlylyklaryny ýitirýärler.
Emma Tatarystandaky ýa Başgyrdystandaky garyndaşlarynyň ýanyna gidip bilen tatar çagalary mekdebe gidip, tatar dilini öwrenip, bolmanda oňa düşünip bilýärler.
Ýöne olar Türkmenistanda öz dillerini ýitirýärler. Men uly adamlary hem bilýän, olaryň köpüsi Türkmenistanda hiç bir geljek görmeýär we aglabasy ol ýerden çykyp gitdi.