1925-nji ýylda Türkmenistan SSR-niň Halk Komissarlar Sowetiniň Başlygy Gaýgysyz Atabaýewiň karary bilen kurort statusy berlen “Arçman” şypahanasynyň hyzmatyndan peýdalanýan türkmenistanlylaryň sany ýyl-ýyldan artýar.
Mineral suw ýylylygy 28,7°C, kükürt wodorodly – 15/22 mg/metr gowşak minerallaşdyrylan -2,0 -2,2 mg/metr, gaz düzümi boýunça azotly kationlaryň litiý, kaliý, natriý, magniý, kalsiý, stronsiý ýaly görnüşleriniň 5-sini düzüminde jemleýän Arçman mineral suw çeşmesi garyn, içege, aşgazan, öt haltasy, aýal keselleri ýaly keselleri bejermekde aýratyn täsirli hasaplanýar.
Rowaýata görä, endam-janynda gijilewükli örgün dörän Arçman atly bir adamy ýekirip, obadan çykaryp kowupdyrlar. Arçman obadan çykyp, ugrunyň hanjakdygyny bilmän, ýol bilen gidiberipdir. Dagyň göwsünden akyp ýatan bir çeşmäniň başynda dynç almak üçin aýak çeken Arçman suwdan ganyp içipdir. Suwa düşünip, çeşmäniň başynda birki gün dynç alyp, ýatyp turupdyr. Öz endam-janyndaky örgünden nam-nyşan galmandygyny görübem, ol yzyna — obasyna dolanypdyr. Adamlara üýtgeşik çeşme suwy barada gürrüň beripdir, şondan bärem bu çeşmäniň ady “Arçman ata” adyny alypdyr. Şu rowaýat il içinde henize-bu güne çenli aýdylýar.
Arçman obasynyň ýaşaýjysy Atageldiniň aýtmagyna görä, “Arçman” şypahanasynda gurlup, ulanylmaga berlen ilkinji kotej jaýlaryň sany bary-ýogy 10 sany bolupdyr. Birbada 40 adama hyzmat edip bilýän jaýlaryň ýany bilen Soýuz döwründe gurlan 800 orunlyk, köp gatly ýatak jaýlary, naharhana, suwa düşülýän wanna korpusy we beýleki bejeriş çäreleri geçirilýän otaglar gurlup, zerur enjamlar bilen enjamlaşdyrylan. Bir ýyl gowrak wagt mundan ozal bolsa 420 orunlyk täze bina halka hyzmat edip başlady. Garaşsyzlyk ýyllary döwlet tarapyndan aýratyn üns berilýän şypahananyň töwerek-daşy gür arça tokaýlygyna bürendi, ozalky bar bolan ýaşaýyş jaýlarynyň gapdalynda şypahananyň işgärlerine niýetlenen, ähli amatlyklary bolan 5 gatly ýaşaýyş jaýynyň, medeniýet öýünüň gurluşygy hem alnyp barylýar.
Daşoguz welaýatynyň Türkmenbaşy etrabyndan saglygyny bejertmäge gelen Selbiniň aýtmagna görä, şypahanada näsaglar üçin uly alada edilýär. Bu ýerde köp ýyllyk tejribeli lukmanlar, şepagat uýalary zähmet çekýärler. Bejergi almakda hiç bir bökdençlik bolmaýar, jana şypa berýän mineral suwly wannalaryň işi has hem ýola goýlan. Ýurduň ähli sebitlerinden bu ýere saglyklaryny bejertmek üçin gelmek isleýänler köp. Olar eýýäm şu günlerden iýun aýy üçin nobata ýazylýarlar. Şypahana saglygyny dikeltmäge gelýänleriň aglabasy ýaşlar.
Selbi özüniň Türkmenistanyň beýleki şypahanalarynda hem saglygyny bejertmek üçin bolup görendigini gürrüň berdi. Onuň aýtmagyna görä, häzirki wagtda täze binalaryň gurluşygy alnyp barylýan Mollagara şypahanasynyň, geçen ýyl täze binasynyň gurluşygy tamamlanan Farap şypahanasynyň näsaglara hyzmat edişi örän gözgyny.
“Ady agzalan şypahanalara ýolbaşçylyk edýän baş lukmanlar we degişli işgärler “Arçman” şypahanasynyň işiniň gurnalyşyndan tejribe alsalar, gowy boljak. Lukmanlaryň biri-biriniň iş tejribelerini öwrenmeklerini Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi gurnap bilerdi” diýip, Selbi aýdýar.
Türkmen topragyna tebigatyň eçilen gymmatlyklary örän köp. Olaryň biri hem ýer ýüzünde seýrek duş gelýän mineral suwly çeşmelerdir. Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy şäherinden 80 kilometr demirgazykda, “Garşy” dynç alyş öýüniň golaýynda, Hazaryň kenarynda burawlaýjylar tarapyndan 1956-njy ýylda üsti açylan ýürek-damar kesellerini bejeriş häsiýeti bolan mineral suwly skwažinanyň, Ýolöten etrabynda “Bulak baba” bejeriş häsiýetli kölüň, Köýten-Dag etrabynda “Gaýnar baba”, Magtymguly etrabynda “Parhaý” mineral suwly çeşmäniň halka hyzmat etmegi üçin onlarça ýyl bäri degerli alada edilmän gelinýär.
Döwlet ýolbaşçysynyň sanatorileriň, şypahanalaryň işlerini ýola goýmaga üns berýändiginden halk hoşal. Ady agzalan we ýurtda bar bolan başga-da birnäçe mineral suwly çeşmeleriň hem halka hyzmat edýän şypahanalaryň sanawyna goşuljakdygyna halkda ynam bar.
Soltan Açylowa Azatlyk Radiosynyň Türkmenistandaky habarçysy.
Mineral suw ýylylygy 28,7°C, kükürt wodorodly – 15/22 mg/metr gowşak minerallaşdyrylan -2,0 -2,2 mg/metr, gaz düzümi boýunça azotly kationlaryň litiý, kaliý, natriý, magniý, kalsiý, stronsiý ýaly görnüşleriniň 5-sini düzüminde jemleýän Arçman mineral suw çeşmesi garyn, içege, aşgazan, öt haltasy, aýal keselleri ýaly keselleri bejermekde aýratyn täsirli hasaplanýar.
Rowaýata görä, endam-janynda gijilewükli örgün dörän Arçman atly bir adamy ýekirip, obadan çykaryp kowupdyrlar. Arçman obadan çykyp, ugrunyň hanjakdygyny bilmän, ýol bilen gidiberipdir. Dagyň göwsünden akyp ýatan bir çeşmäniň başynda dynç almak üçin aýak çeken Arçman suwdan ganyp içipdir. Suwa düşünip, çeşmäniň başynda birki gün dynç alyp, ýatyp turupdyr. Öz endam-janyndaky örgünden nam-nyşan galmandygyny görübem, ol yzyna — obasyna dolanypdyr. Adamlara üýtgeşik çeşme suwy barada gürrüň beripdir, şondan bärem bu çeşmäniň ady “Arçman ata” adyny alypdyr. Şu rowaýat il içinde henize-bu güne çenli aýdylýar.
Arçman obasynyň ýaşaýjysy Atageldiniň aýtmagyna görä, “Arçman” şypahanasynda gurlup, ulanylmaga berlen ilkinji kotej jaýlaryň sany bary-ýogy 10 sany bolupdyr. Birbada 40 adama hyzmat edip bilýän jaýlaryň ýany bilen Soýuz döwründe gurlan 800 orunlyk, köp gatly ýatak jaýlary, naharhana, suwa düşülýän wanna korpusy we beýleki bejeriş çäreleri geçirilýän otaglar gurlup, zerur enjamlar bilen enjamlaşdyrylan. Bir ýyl gowrak wagt mundan ozal bolsa 420 orunlyk täze bina halka hyzmat edip başlady. Garaşsyzlyk ýyllary döwlet tarapyndan aýratyn üns berilýän şypahananyň töwerek-daşy gür arça tokaýlygyna bürendi, ozalky bar bolan ýaşaýyş jaýlarynyň gapdalynda şypahananyň işgärlerine niýetlenen, ähli amatlyklary bolan 5 gatly ýaşaýyş jaýynyň, medeniýet öýünüň gurluşygy hem alnyp barylýar.
Daşoguz welaýatynyň Türkmenbaşy etrabyndan saglygyny bejertmäge gelen Selbiniň aýtmagna görä, şypahanada näsaglar üçin uly alada edilýär. Bu ýerde köp ýyllyk tejribeli lukmanlar, şepagat uýalary zähmet çekýärler. Bejergi almakda hiç bir bökdençlik bolmaýar, jana şypa berýän mineral suwly wannalaryň işi has hem ýola goýlan. Ýurduň ähli sebitlerinden bu ýere saglyklaryny bejertmek üçin gelmek isleýänler köp. Olar eýýäm şu günlerden iýun aýy üçin nobata ýazylýarlar. Şypahana saglygyny dikeltmäge gelýänleriň aglabasy ýaşlar.
Selbi özüniň Türkmenistanyň beýleki şypahanalarynda hem saglygyny bejertmek üçin bolup görendigini gürrüň berdi. Onuň aýtmagyna görä, häzirki wagtda täze binalaryň gurluşygy alnyp barylýan Mollagara şypahanasynyň, geçen ýyl täze binasynyň gurluşygy tamamlanan Farap şypahanasynyň näsaglara hyzmat edişi örän gözgyny.
“Ady agzalan şypahanalara ýolbaşçylyk edýän baş lukmanlar we degişli işgärler “Arçman” şypahanasynyň işiniň gurnalyşyndan tejribe alsalar, gowy boljak. Lukmanlaryň biri-biriniň iş tejribelerini öwrenmeklerini Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi gurnap bilerdi” diýip, Selbi aýdýar.
Türkmen topragyna tebigatyň eçilen gymmatlyklary örän köp. Olaryň biri hem ýer ýüzünde seýrek duş gelýän mineral suwly çeşmelerdir. Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy şäherinden 80 kilometr demirgazykda, “Garşy” dynç alyş öýüniň golaýynda, Hazaryň kenarynda burawlaýjylar tarapyndan 1956-njy ýylda üsti açylan ýürek-damar kesellerini bejeriş häsiýeti bolan mineral suwly skwažinanyň, Ýolöten etrabynda “Bulak baba” bejeriş häsiýetli kölüň, Köýten-Dag etrabynda “Gaýnar baba”, Magtymguly etrabynda “Parhaý” mineral suwly çeşmäniň halka hyzmat etmegi üçin onlarça ýyl bäri degerli alada edilmän gelinýär.
Döwlet ýolbaşçysynyň sanatorileriň, şypahanalaryň işlerini ýola goýmaga üns berýändiginden halk hoşal. Ady agzalan we ýurtda bar bolan başga-da birnäçe mineral suwly çeşmeleriň hem halka hyzmat edýän şypahanalaryň sanawyna goşuljakdygyna halkda ynam bar.
Soltan Açylowa Azatlyk Radiosynyň Türkmenistandaky habarçysy.