Ýakynda BMG-niň Türkmenistandaky hemişelik koordinatory Lenni Montiýel Aşgabatda bolan konferensiýada çykyş edip, BMG-niň wekilhanasynyň adam hukuklary meselesinde türkmen hökümetine we halkyna goldaw berýändigini aýtdy.
Bu beýannama Türkmenistanyň köpçülikleýin habar serişdelerinde ýaňlananam bolsa, ol uzak dowam etmedi. Onuň bu beýannamasy sahypadan tiz düşdi. Onuň sahypadan tiz düşmegine Lenni Montiýeliň BMG-niň Türkmenistandaky guramalaryna ýüz tutjak her bir adama BMG-niň kömek etjekdigi baradaky ýatlatmasy sebäp boldy.
Kada bolşy ýaly, döwlet edaralary BMG-niň işini öz kontrollygyna almaga başardygyndan synanyşýarlar. Belki, türkmen häkimiýetleri adam hukuklary boýunça graždanlar bilen aýry-aýrylykda iş geçirmekde BMG-niň aktiwlik görkezmegine ýol bermek isleýän däldirler. Belki hut şonuň üçin resmi Aşgabat BMG-ni diňe global hem uly regional problemalar boýunça hyzmatdaşlyga çekmäge çalyşýandyr.
Döwlet BMG-niň partnýory hökmünde adam hukuklary meselesini berk kontrol astynda saklap, şu problema boýunça BMG-niň agentlikleriniň adamlar bilen erkin gatnaşygy ýola goýmagyna päsgelçilik döretmäge synanyşýar.
Teoriýa taýdan BMG-niň Aşgabatdaky gurluşlary adamlar bilen aýry-aýrylykda duşuşyp, adam hukuklary boýunça goldaw berip biler. Ýöne bu işleriň köpüsi häzirlikçe bolsady eken ýaly, hyýalbentlik derejesinde galýar. Ynsan hukuklary meselesinde adamlara BMG-niň wekilleri bilen göni duşuşmaklyga ýol bermeýän bir ýagdaý bar.
Ýol bermeýän ýagdaý
Daşarky dünýä bilen arasy üzňe Türkmenistanda onýyllyklaryň dowamynda daşary ýurt guramalary bilen gatnaşyk açsaň, hakykatdan-da jeza beriljekdigi baradaky gorky adamlaryň kalbyna ornaşdyryldy. Şol gorky soňy bilen milletiň jemgyýetçilik bedeniniň bir bölegine öwrüldi. Eger adam hukuklarynyň bozulyşy barada, ylaýta-da daşary ýurtlulara arz-şikaýat edäýseler, hakykatdan-da ýakymsyz zatlara garaşybermelidigine türkmenistanlylaryň uludan -kiçä hemmesi gaty gowy düşünýär.
Şikaýat eden her bir adam öňküje mydaryndan-da dynyp, gününiň dem salymda dowzaha öwrülmegi mümkin. Şol dowzaha çagalary hem garrylary goşmak bilen, şikaýatçynyň tutuş maşgalasynyň düşmegi-de bolup biljek ýagdaý.
Şeýle ýagdaýlar birnäçe ýyl mundan öň, S.Nyýazow döwründe köp bolupdy. Häkimiýetlere ýaramaýan bir adam üçin onuň ýüzlerçe ilen-çalany jogap bermeli bolýardy.
Ar alyjy sistemada şunuň ýaly ajy tejribe toplan her bir adam BMG-niň Aşgabatdaky işgärlerine özi baradaky hakykaty açyk aýan etmäge töwekgellik etmese gerek. Häkimiýetiň, onuň güýç ulanyjy gurluşlarynyň öňündäki şeýle uly gorkudan saplanmak üçin entek ýyllaryň gerekdigine Türkmenistandaky BMG-niň işgärleri-de gowy düşünýän bolsalar gerek.
Häkimiýetlerden garaşylýan ädimler
Eger şu günki häkimiýetler hakykatdan-da öz günälerini ýuwmaklygy ýüreklerine düwse we Nyýazowyň režiminiň günälerinden jemgyýeti arassalasa, durmuşy liberallaşdyrmaga tarap anyk ädimler ätse, diňe şol şertlerde gorkudan ara açmak prosesi başlanar. Şol ýagdaýda, diňe şol ýagdaýda BMG-niň hökümete we halka goldawy hem netijeli bolar.
Eger BMG-niň türkmen paýtagtyndaky wekilhanasy adam hukuklary meselesinde diňe döwlet gurluşlary bilen däl, ilat bilenem deň derejede aragatnaşyk saklasa, ol logika gabat gelerdi.
Emma bu ýerde başga-da bir gorky - BMG-niň adamlara ýakynlaşmagyndan türkmen häkimiýetleriniň elhenç gorkusynyň barlygyny-da unutmaly däl. Bu gorky häzire çenlem örän güýçli. Netijede, döwlet sistemanyň göze ilýän häzirki «kuwwaty» iş ýüzünde ýitip-ýok bolup, boşluga öwrülýär.
Aleksandr Narodetski postsowet döwletleri boýunça britaniýaly bilermen. Bu kommentariýada öňe sürlen pikirler hem-de garaýyşlar awtoryň özüne degişli.