Aleksandr Roinaşwili agyr çagalygy başdan geçiripdir. Kawkazyň iň möhüm ýerlerini surata düşürmek üçin nikasyny bozupdyr. Ol ýerler şol döwürde Russiýanyň garamagyndady.

1880-nji ýylda Tbilisiniň etegindäki bir tozanly ýolda Aleksandr Roinaşwili arabasyny durzup, ýaş aýalyna tarap öwrülýär-de: «Şu günden başlap, sen meniň aýalym däl, menem indi seniň äriň däl» diýýär.

Muňa akyly çaşan aýal arabadan düşýär, Roinaşwili hem gündogara – häzirki Azerbaýjanyň territoriýasyna tarap, öz ýoluny dowam etdirýär. Arabanyň üstünde bolsa sarsgyndan ýaňa foto-kamera enjamlary şakyrdaşýardy.

Roinaşwiliniň bagtsyz nikasy bozulýar, aýalyndan aýrylyşansoň, täze maşgala gurmaga synanyşmandyr. Foto suratçy öz güýjüni Kawkazyň we öz söýgüli watany Gürjüstanyň medeniýetini we tebigat gözelligini dokumentleşdirmäge bagyşlapdyr.

Roinaşwili 1846-njy ýylda Gürjüstanyň merkezi böleginde ýerleşen Duşeti obasynda dogulýar. Ýaş wagtynda kakasyny ýitirip, geljegi nämälim bolan oglanjyk Tbilisi şäherine gaýdýar.

Roinaşwili Tbiliside özüni ýitirmeýär. Rus surat ussahanasynda kömekçi bolup işläp, ol surat almagy öwrenýär. Şo ýyllarda bu täze hünärdi.

Soňra Roinaşwili öz işini esaslandyryp, gürji milletinden ilkinji professional fotosuratçy bolýar.

Roinaşwiliniň surat ussahanasy üstünlikli ýöräpdir. Ýöne ol tiz wagtdan basylyp alnan watanynyň medeniýetini dokumentleşdirmek isläpdir.

150 ýyl geçenden soň, Gürjüstanyň Milli parlament kitaphanasy Azatlyk Radiosyna Roinaşwiliniň iň gowy suratlaryny öz arhiwinden almaga mümkinçilik berdi.

Ýokary aýdyňlykdaky suratlar rus hökümdarlygy astynda bolan Kawkaz barada täsirli, käte geň galdyryjy düşünje berýär.

Taryhçy Georgi Jawahişwili suratçy Roinaşwili synpy gatlaklaryň bölünişigini saklaýan jemgyýetde ýaşasa-da, munuň oňa degişli bolmandygyny we uly üstünlikler gazanandygyny Azatlyk Radiosyna gürrüň berdi.

"Roinaşwili, daýhan maşgalasyndan gelip çykan bolsa-da, zehininiň kömegi bilen üstünlik gazanmagy başardy" diýip, Jawahişwili hasaplaýar.

Taryhçynyň aýtmagyna görä, Roinaşwiliniň 1880-nji ýylda aýaly bilen aýrylyşanyndan soň, onuň durmuşy barada kän maglumat ýok. Ýöne onuň birnäçe ýyllap, Dagystana aýlanyp, şol ýerleri surata düşürendigi bellidir.

Gürjüstandaky XIX asyrda çap edilen metbugatda, Roinaşwilini haýran galdyran Dagystan «Kawkaz daglary ýitirilen we ýatdan çykarylan zatlaryň we taryhyň görnüp duran tapyndylary» diýilýär.

Megerem, suratçy üçin Dagystan ekspedisiýasy hem maddy taýdan girdejili bolandyr.

Rus jemgyýeti Dagystan bilen aşa gyzyklanypdyr. Russiýa dagly taýpalar bilen onlarça ýyl dowam eden barlyşyksyz çaknyşykdan soň, 1864-nji ýylda bu ýeri basyp aldy.

«Umuman, XIX asyrda Kawkaz Russiýa üçin, täsin gözellik, şol bir wagtda hem howp-hatar mekany bolupdyr» diýip, Jawahişwili Azatlyk Radiosyna gürrüň berýär.

Roinaşwili öz surat alýan kamerasy bilen sebite aýlanýan wagtynda, «rus jemgyýeti kawkazlylary diňe edebiýatdan we çekilen suratlardan tanaýan eken» diýip, Jawahişwili belleýär.

Gürjüstanly fotosuratçy häzirki Ermenistanyň we Azerbaýjanyň territoriýasyna hem syýahat edipdir.

Roinaşwili syýahatlarynyň dowamynda, dürli gymmatly zatlary ýygnap başlapdyr, onda Gürjüstanyň medeniýetiniň milli muzeýini döretmek pikiri döräpdir.

«Rus imperiýasynda öz milli jaýy, muzeýi bolmadyk halk ýok diýerlik – diýip, Roinaşwili ýazýar. — Sungaty hem sowatlylygy bilen geçmişde şan-şöhrat alanlar biz [gürjüler] geljek nesiller onuň şöhratyny görer ýaly, şeýle milli jaýy döretmek barada, pikir hem etmeýäris».

«Men Çürjüstanyň Milli muzeýiniň düýbüni tutsunlar diýip, öz duşmanlarymyzdan 500-e golaý zat satyn aldym we olary halkymyza ýetirmek maksady bilen dogduk mekanymyza getirdim» diýip, Roinaşwili ömrüniň ahyrynda ýazypdyr.

«Şol tapyndylary meniň getirelim bäri alty ýyl geçdi, gynansak-da, biziň ýurdumyzda tapyndylary saklap biljek ýekeje edara hem tapyp bilmedim. Iň bolmanda wagtlaýyn, olar ajaýyp we seýrek tapyndylar» diýip, ol düşündiriş berýär.

1898-nji ýylyň maýynda Aleksandr Roinaşwili 52 ýaşynda duýdansyz aradan çykýar. Onuň wesýetine görä, bar baýlygy, şol sanda syýahat eden döwründe gazanan medeni emläkleri Gürjüstanyň sowatlylygy ýaýratmak jemgyýetine geçirilipdir.

Döwürdeşi suratçy barada şeýle ýazypdyr: «Ol bize – gürjülere öz döwründe ýagdaýlardan gorkman, bir adamyň nämeler başaryp biljekdigini görkezdi... Aleksandr Roinaşwili öz watanynda öz adyna mynasyp baky ýadygärlik döretdi».