Ylmy kitaplaryň köpüsi diýen ýaly okyjylaryň okamagy üçin ýazylmaýar. Ýöne publisist Douglas Hanteriň aýtmagyna görä, indi muny üýtgetmegiň wagty gelip ýetipdir.
Şu ýylyň ýanwar aýynda ABŞ-nyň Wirjina ştatyndaky William we Mary kollejiniň professory, taryhçy Karin Wulf özüniň “Irki ullakan Amerika” ("Vast Early America") atly blogy üçin “Bäş sany aňsatjyk ädim bilen ylmy kitaby nädip ýazmaly” diýen bir makala taýýarlady.
Köplenç doktorluk işini goraýan talyplar öz sapaklary üçin diýseň köp çeşmäni okamaly bolýarlar we hepdelik öý işlerini gaty kynlyk bilen berjaý edýän wagtlaryna-da duş gelinýär. Wulf, özüniň bir ylmy iş üçin zerur bolan diňe kitap we makalalar bilen çäklenilmeýändigini, olardan daşaryn göwnüne ýaraýan käbir ylmy kitaplary hem okaýandygyny aýdýar.
Golaýda Kanadanyň Toronta şäherindäki Ýork uniwersitetinde doktorluk işini goran Wulfuň blog makalasynda, ylmy ugurlaryň kitaplar bilen utgaşykly taraplaryna hem üns çekilipdir. Ylmy kitaplar nähili ýazylýar, nähili neşir edilýär we okyjylara nähili hödürlenýär?
Hepdede 9 kitap
Douglas Hanteriň özi 30 ýyllyk žurnalistika we publisistika tejribesinden soňra 51 ýaşynda taryh ugry boýunça doktorlyk işini goramagy ýüregine düwüpdir we şeýlelik-de, gaýtadan ýokary bilim almaga başlapdyr. Aslynda ol şeýle ylmy derejeden durmuşda nirede peýdalanyp biljegine takyk göz ýetirip bilmändigini, ýöne muňa garamazdan, özüni synap görmek barada karara gelendigini aýdýar. Ol, ylmy taryhy “jemgyýetçilik” taryh bilen utgaşykly ýagdaýa getirmegi umyt edýär.
Hanter mundan owal “Doubledaý”, “Penguin”, “Bloomsbury” ýaly tanymal neşirýatlarda birnäçe taryhy kitap çap etdiripdi. Ylmy eserleriň girdeýji maksatly ýazylýanlardan tapawutly bolýandygyny aňýan Hanter, okamaga başlandan soň ylmy kitaplara diňe ylmy nukdaý nazardan garalýandygyna doly göz ýetiripdir.
Okaýan üç sapagy sebäpli ylmy ýygnaklara gatnaşmaly bolan Hanter her bir sapak bilen baglanyşykly hepdede 3 kitap okamaly bolupdyr. Bu hepdede jemi 9 kitaby okamak bolýar. Hepdelik okalmaly çeşmelere sapakda geçilýän tema bilen baglanyşykly beýleki kitaplar we žurnallar hem degişlidir. Bir sapak bilen baglanyşykly okamaly kitabyň sany ýüze çenli ýetip bilýär. Ahyrynda bolsa, olaryň hemmesi bilen baglanyşykly synagdan geçilmeli bolýar.
"Ýork uniwersitetinde iki sapagyň dolulygyna okalmagy talap edilýärdi. Men onsoň her biri dört sagatlyk iki sany ýazmaça görnüşde bolýan synaga girip, soň professorlaryň öňünde çykyş etmeli boldum. Onuň yzýanyndan hem ylmy işi ýazmak tapgyry başlaýardy.
Sapaklaryň başlamagyndan 3 hepde soň men hepdelik öý işlerinden bizar bolup, tas okuwy taşlapdym... Gaty gysga wagtda doktorluk işini goramagyň öýde kitap okamaga meňzemeýändigine doly göz ýetirdim. Sen kitabyň esasy mazmunyna düşünip, geljek hepdäniň seminarynda awtoryň öňe sürýän esasy garaýyşlaryna baha bermeli bolýarsyň. Hatda ençeme aýlap taýýarlanyp, soň esasy synaglardan geçmek üçin iki sapagyň tutuşlaýyn materiallaryny okap gutarmak mümkin bolmaýardy. Ahyrynda alajyň galmansoň, kitabyň giriş we ahyrky bölümi bilen her bir bölümiň sözbaşyny we soňky bölegini okaýarsyň. Has kyn ýagdaýda etmeli işiň bolsa, şol kitap hakda seminarda ýa-da ekzamende garaýyş beýan etmek üçin onuň bilen baglanşykly ýazylan ähli teswirleri okamaly bolýarsyň” diýip, Hanter ýazýar.
“Gysga ýoldan”
Hanter 2015-nji ýylda doktorluk derejesini alypdyr. Ýöne ondan soň adamlaryň akademiýada juda köp maglumaty okap, ýazmagy ony biynjalyk edipdir.
“Gumanitar ugurda ylmy kitaplar, ýagny doktorantura kitaplary ‘gysga ýoldan’ okaýan adamlar tarapyndan ýazylýar. Doktorluk işini gorap, üstünlik gazananlar soň kitap ýazan mahaly ‘gysga ýoldan’ okalýan, ýagny aňsat okalýan kitap ýazmak isleýärler. Ýazan kitabynyň sapaklarda okadylmagyny isleýän bolsa, olar şeýle etmeli. Onsoňam kitaby çalt okap dynmak isleýän diňe bir talyplar däl, eýsem galyberse-de professorlar hem işiň tiz wagtda gutarmagyny isleýärler. Degişli adamlaryň ol kitaby dolulygyna okamaga wagty, islegi ýa-da mümkinçiligi ýok bolsa, onda şol ylmy kitaplar biziň bilýän adaty kitaplarymyz ýaly ýazylmaýar. Şeýle-de, şol kitaplary okamak isleseň hem gowy okap bolmaýar... Gysgaça aýdylanda, ýagny gazanç etmek üçin ýazylýan edebi eserlerdäki tilsimler şeýle ylmy kitaplarda ulanylmaýar” diýip, Hanter ýazýar.
Awtoryň pikirine görä, ylmy kitaplaryň alymlaryň nukdaý nazaryndan şeýle görnüşde ýazylmagy diňe bir ylmy işgärler üçin däl, eýsem tutuş jemgyýet üçin kynçylykly mesele bolup durýar. Alymlaryň öňe sürýän ideýalary, diňe alymlaryň garaýyşy bilen çäkli galanda, jemgyýet ondan kynçylyk çekýär. Jemgyýet hem olaryň edýän işlerine perwaýsyz garanda bolsa, bu gezek alymlar kynçylyk çekýärler.
Hanter, ylmy işgärleriň öz ideýalaryny, jemgyýetde okalan mahaly aňsat düşünip bolar ýaly ýagdaýa getirmegi öwrenmelidigini we bu ugurda blog makalalary bilen jemgyýetçilik neşirleriň olara kömek edip biljekdigini nygtaýar.