Sişenbe güni Türkmenistanyň Mejlisi “Syýasy partiýalar barada” täze bir kanuny kabul etdi. Munuň özi ýurduň garaşsyzlyk ýyllarynda syýasy partiýalaryň döredilmegi barada Mejlis tarapyndan kabul edilen ilkinji kanun hökmünde alamatlandy.
Şu günki güne çenli Türkmenistanda syýasy partiýalary döretmeklige we olary hasaba almaklyga degişli hiç hili ýörite kanun kabul edilmändi. Ýogsa, syýasy partiýalaryň döredilmegine rugsat berilýändigini ýurduň ozalky prezidentem, häzirki prezidentem kän agzapdylar.
Mysal üçin, Türkmenistanyň ozalky prezidenti Saparmyrat Nyýazow baryp 2003-nji ýylda eden çykyşlarynyň birinde bu barada şeýle diýipdi:
—Bizde täze jemgyýet, topar döretmäge hakyň bar kanun esasynda. Köppartiýalylyga-da hakyň bar, partiýa döretmäge hakyň bar – kanunlarymyz bar. Döretsinler gaýratly adamlar.
Soňky ýyllar prezident Gurbanguly Berdimuhamedow hem bu temany yzygiderli diýen ýaly gozgap geldi.
Ýöne Abadan wakasynyň yzy bilen, nobatdaky gezek bu tema dolanyp gelende, Berdimuhamedow Türkmenistanda partiýalaryň sanynyň “esassyz ýagdaýda köpelmegini goldamarys” diýip, çykyş edipdi we ýurtda iki sany syýasy partiýanyň hem “ýeterlik boljakdygyny” nygtapdy. Şonda ol şeýle diýipdi:
—Ýurdumyzda köpsanly partiýalaryň esassyz köpelmegini goldamarys. Sebäbi, netijeli bäsleşigiň döremegi we halk bilen häkimiýetiň arasyndaky hakyky aragatnaşygy üpjün etmegi üçin bize netijeli işleýän iki partiýa hem ýeterlik diýip hasap edýärin.
Berdimuhamedowyň “partiýalaryň esassyz köpelmegini goldamarys” diýen sözüne alada bilen garaýanlar-da bar. Türkmenistanyň “Agzybirlik” Halk Hereketiniň lideri Nurberdi Nurmämmedow Türkmenistanda “Syýasy partiýalar” barada täze kanun kabul edilenden soň, häkimietleriň syýasatyny goldajak emeli partiýalaryň peýda bolmagynyň mümkindigini aradan aýyrmaýar:
—Käbir goňşy ýurtlarymyzda edilişi ýaly, bizde-de emeli partiýalaryň gurnalmagy mümkin. Emma, şeýle partiýalar halkyň aladasy bilen bolmaz. Şol partiýalaryň gatnaşmagynda döredilen Mejlisiň hem halkyň hal-ýagdaýynyň gowulanmagy barada alada etmän, diňe döwlet ýolbaşçysynyň eden işini tassyklaýan gurama öwrüljegi belli. Bu zatlaryň halka-da, döwlete-de, ýurdumyza-da peýdasy bolmaz.
“Plan boýunça...”
Nurmämmedowyň bu pikiri bilen bosgunlykda hereket edýän “Respublika” oppozision partiýasynyň başlygy Nurmuhammet Hanamow hem belli bir derejede ylalaşýar. Ol syýasy partiýalar baradaky kanuny kabul etmekligiň şu çaka çenli uzaklaşdyrylyp, onuň geljekki prezidentlik saýlawlaryna kandidatlar hödürlenenden soň ara alnyp maslahatlaşylmagyny ýörite plan boýunça edilen iş diýip hasaplaýar. Ol bu barada, hususan-da, şeýle diýdi:
—Ynha, görýänizmi, bir aýdan prezidentlik saýlawlary geçmeli. Ol kanuna bolsa Mejlisde ýaňy seredilipdir, oňa entek gol hem çekilenok. Saýlawlar geçensoň, bu kanunyň peýda bolmagy mümkin. Diýmek, onuň wagtynyň köpe çekdirilmegi şol kanun saýlawlara päsgel bermesin diýlip edilýän bolmaly meniň pikirimçe.
Türkmenistanda jemgyýetçilik guramalaryny hasaba almak barada 2003-nji ýylda başga-da bir kanun kabul edilen. Şol kanuna görä, raýatlara jemgyýetiň islendik bir ugry boýunça hökümete degişli bolmadyk garaşsyz guramalary döretmeklige rugsat berilýär. Emma käbir ýerli aktiwistleri bu kanuna garamazdan, jemgyýetçilik guramalaryny Adalat ministrliginde hasaba aldyrtmaklygyň henizem uly kynçylyklar bilen baglanyşyklydygyny aýdýarlar.
Şular ýaly ýagdaýlar Türkmenistanda syýasy partiýalar barada kanun gutarnykly kabul ediläýende-de, ol kanunyň iş ýüzünde nähili adalatly durmuşa geçiriljekdigini sorag astynda goýýar. Şeýle-de, Mejlisiň kabul eden bu kanuny taslamasynda syýasy partiýalary nähili şertler esasynda hasaba almaklygyň göz öňünde tutulýandygy-da häzirlikçe belli bolman galýar.
Emma, şeýle-de bolsa, oppozision “Respublika” partiýasynyň lideri Nurmuhammet Hanamow şeýle kanunyň kabul edilmeginiň, barybir, oňyn ädim boljakdygyny aýtdy:
—Bular ýaly kanun bolsa, nähilem bolsa, ony ulanyp boljak. Mysal üçin, biz ‘ynha, bizde şular ýaly kanun bar, biz şony ulanjak bolýas welin, hökümet mümkinçilik berenok’ diýip, nähilem bolsa, hökümete basyş görkezer ýaly, elimizde bir tutaryk boljak-da. Şoňa görä-de, ozaly bilen şu kanunyň çykmagy gerek.
Ýöne Mejlis tarapyndan kabul edilen bu täze kanunyň anyk nähili durmuşa geçiriljekdigini wagt görkezer.
Şu günki güne çenli Türkmenistanda syýasy partiýalary döretmeklige we olary hasaba almaklyga degişli hiç hili ýörite kanun kabul edilmändi. Ýogsa, syýasy partiýalaryň döredilmegine rugsat berilýändigini ýurduň ozalky prezidentem, häzirki prezidentem kän agzapdylar.
Mysal üçin, Türkmenistanyň ozalky prezidenti Saparmyrat Nyýazow baryp 2003-nji ýylda eden çykyşlarynyň birinde bu barada şeýle diýipdi:
—Bizde täze jemgyýet, topar döretmäge hakyň bar kanun esasynda. Köppartiýalylyga-da hakyň bar, partiýa döretmäge hakyň bar – kanunlarymyz bar. Döretsinler gaýratly adamlar.
Soňky ýyllar prezident Gurbanguly Berdimuhamedow hem bu temany yzygiderli diýen ýaly gozgap geldi.
Ýöne Abadan wakasynyň yzy bilen, nobatdaky gezek bu tema dolanyp gelende, Berdimuhamedow Türkmenistanda partiýalaryň sanynyň “esassyz ýagdaýda köpelmegini goldamarys” diýip, çykyş edipdi we ýurtda iki sany syýasy partiýanyň hem “ýeterlik boljakdygyny” nygtapdy. Şonda ol şeýle diýipdi:
—Ýurdumyzda köpsanly partiýalaryň esassyz köpelmegini goldamarys. Sebäbi, netijeli bäsleşigiň döremegi we halk bilen häkimiýetiň arasyndaky hakyky aragatnaşygy üpjün etmegi üçin bize netijeli işleýän iki partiýa hem ýeterlik diýip hasap edýärin.
Berdimuhamedowyň “partiýalaryň esassyz köpelmegini goldamarys” diýen sözüne alada bilen garaýanlar-da bar. Türkmenistanyň “Agzybirlik” Halk Hereketiniň lideri Nurberdi Nurmämmedow Türkmenistanda “Syýasy partiýalar” barada täze kanun kabul edilenden soň, häkimietleriň syýasatyny goldajak emeli partiýalaryň peýda bolmagynyň mümkindigini aradan aýyrmaýar:
—Käbir goňşy ýurtlarymyzda edilişi ýaly, bizde-de emeli partiýalaryň gurnalmagy mümkin. Emma, şeýle partiýalar halkyň aladasy bilen bolmaz. Şol partiýalaryň gatnaşmagynda döredilen Mejlisiň hem halkyň hal-ýagdaýynyň gowulanmagy barada alada etmän, diňe döwlet ýolbaşçysynyň eden işini tassyklaýan gurama öwrüljegi belli. Bu zatlaryň halka-da, döwlete-de, ýurdumyza-da peýdasy bolmaz.
“Plan boýunça...”
Nurmämmedowyň bu pikiri bilen bosgunlykda hereket edýän “Respublika” oppozision partiýasynyň başlygy Nurmuhammet Hanamow hem belli bir derejede ylalaşýar. Ol syýasy partiýalar baradaky kanuny kabul etmekligiň şu çaka çenli uzaklaşdyrylyp, onuň geljekki prezidentlik saýlawlaryna kandidatlar hödürlenenden soň ara alnyp maslahatlaşylmagyny ýörite plan boýunça edilen iş diýip hasaplaýar. Ol bu barada, hususan-da, şeýle diýdi:
—Ynha, görýänizmi, bir aýdan prezidentlik saýlawlary geçmeli. Ol kanuna bolsa Mejlisde ýaňy seredilipdir, oňa entek gol hem çekilenok. Saýlawlar geçensoň, bu kanunyň peýda bolmagy mümkin. Diýmek, onuň wagtynyň köpe çekdirilmegi şol kanun saýlawlara päsgel bermesin diýlip edilýän bolmaly meniň pikirimçe.
Türkmenistanda jemgyýetçilik guramalaryny hasaba almak barada 2003-nji ýylda başga-da bir kanun kabul edilen. Şol kanuna görä, raýatlara jemgyýetiň islendik bir ugry boýunça hökümete degişli bolmadyk garaşsyz guramalary döretmeklige rugsat berilýär. Emma käbir ýerli aktiwistleri bu kanuna garamazdan, jemgyýetçilik guramalaryny Adalat ministrliginde hasaba aldyrtmaklygyň henizem uly kynçylyklar bilen baglanyşyklydygyny aýdýarlar.
Şular ýaly ýagdaýlar Türkmenistanda syýasy partiýalar barada kanun gutarnykly kabul ediläýende-de, ol kanunyň iş ýüzünde nähili adalatly durmuşa geçiriljekdigini sorag astynda goýýar. Şeýle-de, Mejlisiň kabul eden bu kanuny taslamasynda syýasy partiýalary nähili şertler esasynda hasaba almaklygyň göz öňünde tutulýandygy-da häzirlikçe belli bolman galýar.
Emma, şeýle-de bolsa, oppozision “Respublika” partiýasynyň lideri Nurmuhammet Hanamow şeýle kanunyň kabul edilmeginiň, barybir, oňyn ädim boljakdygyny aýtdy:
—Bular ýaly kanun bolsa, nähilem bolsa, ony ulanyp boljak. Mysal üçin, biz ‘ynha, bizde şular ýaly kanun bar, biz şony ulanjak bolýas welin, hökümet mümkinçilik berenok’ diýip, nähilem bolsa, hökümete basyş görkezer ýaly, elimizde bir tutaryk boljak-da. Şoňa görä-de, ozaly bilen şu kanunyň çykmagy gerek.
Ýöne Mejlis tarapyndan kabul edilen bu täze kanunyň anyk nähili durmuşa geçiriljekdigini wagt görkezer.
