Ol neneňsi çalt bolar? Şol özgerişler prezidentiň edýän çagyryşlarynyň aýgytly hem anyk ýerine ýetirilişine bagly bolar. Ol ozaly bilen ýurtda oppozision partiýalary döretmek, ikinjiden, prezidentiň Howpsuzlyk geňeşiniň soňky maslahatynda goýan jenaýat-prosessual kanunçylygy liberallaşdyrmak meseleleriniň çözülişi bilen bagly.
Kanun goraýjy organlaryň alyp barýan işleriniň adam hukuklary boýunça halkara talaplaryna laýyk getirilmelidigini G.Berdimuhamedow açyk aýtdy. Ol nähili ediler hem ony kim ýerine ýetirer? - diýen sorag örboýuna galýar.
Bu ýerde döwlet sistemasynyň repressiw häsiýetini ýok etmek, onuň oňurgasyny ýazdyrmak meselesi keserdilip goýulýar! Bu işi ýerine ýetirmek üçin prezidentiň çagyryşlary hem permanlary ýeterlik däl. Şol maksada ýetmek üçin döwlet baştutanyna hemmetaraplaýyn hem real goldaw gerek.
Bu iş üçin G. Berdimuhamedowyň ýakyn töwereginde egindeşleri ýeterlikmi? Türkmen perestroýkasyny, türkmen üýtgedip gurmasyny ol kimler bilen amala aşyrmaly?
Öz wagtynda M.Gorbaçýowyň tutuş bir ýolbaşçylar topary bolup, olar täze ideýalary amala aşyrmakda oňa kömekçi bolupdylar, goldaw beripdiler. Daşary syýasatda E.Şewardnadze, KGB-ni üýtgedip gurmakda Bakatin iň ýakyn kömekçileri bolupdy. Şeýle adamlar goltgy bermedik bolsa, Gorbaçýow, belki, köne sowet nomenklaturasyna garşy durup bilmezdi.
Täze Türkmenistany gurmakda Berdimuhamedowyň ýaňky agzalanlar ýaly kömekçileri barmy? Sebäbi Türkmnistandaky häzirki ýagdaý Gorbaçýowyň SSSR-e baştutan bolan döwründäkidenem erbet. Çünki şol döwür kommunistik režime garşy durýan köp dürli oppozision güýçler bardy.
Aýylganç gorky adamlaryň aňyna ornaşdy
Şeýle real oppozisiýa Türkmenistanda häzir ýok. Ony Nyýazow doly ýok etdi. Şol ýok ediş prosesi tutuş halka öz ýaramaz täsirini ýetrdi. Netiijede aýylganç gorky ýurtda adamlaryň aňyna ornaşdy. Ol inisiatiwany ysmaz edip taşlady, indi şol gorkyny häkimiýetleriň özem aýryp bilenok.
Soňky üç ýylyň içinde G.Berdimuhamedow häkimiýetiň ýokary gatlagyndaky köp ýolbaşçylary täzeledi. Täze adamlar geldi, ýöne olaram Nyýazow döwrüniň düzgünleri esasynda wezipe basgançaklaryna çykypdylar.
Prezidentiň häzirki edýän çagyryşlary gorky bilen gözüniň ody alnan, özünden ýokarky ýolbaşça her ädimde köre-körlük bilen öýkünýän adamlary däl-de, düýbünden başga hili ýolbaşçylary talap edýär.
Ýokardan buýruk berlerine garaşyp durman, täze-täze teklipler, ideýalar, inisiatiwalar bilen prezidentiň üstüni gömýän ýolbaşçylar gerek. Diňe şeýle adamlar bilen köne býurokratlaryň gizlin garşylygyny syndyryp bolar.
Belki, üýtgedip gurmaga gatnaşjak, häkimiýetlere öz hyzmatyny, güýç-gaýratyny teklip etjek adamlaryň döwri gelip ýetendir? Özgerişlere garşy durýanlar tarapyndan sabotaž, prowakasiýalar edilmezden, dünýäde hiç wagt, hiç hili üýtgeşmeler, özgerişler bolmandy.
Eger ýurtda üýtgedip gurmak agsasa, uzaga çekiberse, ol täze döwlet döretmäge synanyşyklara garşy çykýanlaryň aktiwligini aňladar. Şeýle ýagdaýda “Iki goçuň kellesi bir gazanda gaýnamaz” diýen türkmen nakylyna görä meseläni çözmeli bolar.
Aleksandr Narodetski postsowet döwletleri boýunça britaniýaly bilermen. Şu kommentariýada öňe sürlen pikirler hem-de garaýyşlar awtoryň özüne degişli.
Kanun goraýjy organlaryň alyp barýan işleriniň adam hukuklary boýunça halkara talaplaryna laýyk getirilmelidigini G.Berdimuhamedow açyk aýtdy. Ol nähili ediler hem ony kim ýerine ýetirer? - diýen sorag örboýuna galýar.
Bu ýerde döwlet sistemasynyň repressiw häsiýetini ýok etmek, onuň oňurgasyny ýazdyrmak meselesi keserdilip goýulýar! Bu işi ýerine ýetirmek üçin prezidentiň çagyryşlary hem permanlary ýeterlik däl. Şol maksada ýetmek üçin döwlet baştutanyna hemmetaraplaýyn hem real goldaw gerek.
Bu iş üçin G. Berdimuhamedowyň ýakyn töwereginde egindeşleri ýeterlikmi? Türkmen perestroýkasyny, türkmen üýtgedip gurmasyny ol kimler bilen amala aşyrmaly?
Öz wagtynda M.Gorbaçýowyň tutuş bir ýolbaşçylar topary bolup, olar täze ideýalary amala aşyrmakda oňa kömekçi bolupdylar, goldaw beripdiler. Daşary syýasatda E.Şewardnadze, KGB-ni üýtgedip gurmakda Bakatin iň ýakyn kömekçileri bolupdy. Şeýle adamlar goltgy bermedik bolsa, Gorbaçýow, belki, köne sowet nomenklaturasyna garşy durup bilmezdi.
Täze Türkmenistany gurmakda Berdimuhamedowyň ýaňky agzalanlar ýaly kömekçileri barmy? Sebäbi Türkmnistandaky häzirki ýagdaý Gorbaçýowyň SSSR-e baştutan bolan döwründäkidenem erbet. Çünki şol döwür kommunistik režime garşy durýan köp dürli oppozision güýçler bardy.
Aýylganç gorky adamlaryň aňyna ornaşdy
Şeýle real oppozisiýa Türkmenistanda häzir ýok. Ony Nyýazow doly ýok etdi. Şol ýok ediş prosesi tutuş halka öz ýaramaz täsirini ýetrdi. Netiijede aýylganç gorky ýurtda adamlaryň aňyna ornaşdy. Ol inisiatiwany ysmaz edip taşlady, indi şol gorkyny häkimiýetleriň özem aýryp bilenok.
Soňky üç ýylyň içinde G.Berdimuhamedow häkimiýetiň ýokary gatlagyndaky köp ýolbaşçylary täzeledi. Täze adamlar geldi, ýöne olaram Nyýazow döwrüniň düzgünleri esasynda wezipe basgançaklaryna çykypdylar.
Prezidentiň häzirki edýän çagyryşlary gorky bilen gözüniň ody alnan, özünden ýokarky ýolbaşça her ädimde köre-körlük bilen öýkünýän adamlary däl-de, düýbünden başga hili ýolbaşçylary talap edýär.
Ýokardan buýruk berlerine garaşyp durman, täze-täze teklipler, ideýalar, inisiatiwalar bilen prezidentiň üstüni gömýän ýolbaşçylar gerek. Diňe şeýle adamlar bilen köne býurokratlaryň gizlin garşylygyny syndyryp bolar.
Belki, üýtgedip gurmaga gatnaşjak, häkimiýetlere öz hyzmatyny, güýç-gaýratyny teklip etjek adamlaryň döwri gelip ýetendir? Özgerişlere garşy durýanlar tarapyndan sabotaž, prowakasiýalar edilmezden, dünýäde hiç wagt, hiç hili üýtgeşmeler, özgerişler bolmandy.
Eger ýurtda üýtgedip gurmak agsasa, uzaga çekiberse, ol täze döwlet döretmäge synanyşyklara garşy çykýanlaryň aktiwligini aňladar. Şeýle ýagdaýda “Iki goçuň kellesi bir gazanda gaýnamaz” diýen türkmen nakylyna görä meseläni çözmeli bolar.
Aleksandr Narodetski postsowet döwletleri boýunça britaniýaly bilermen. Şu kommentariýada öňe sürlen pikirler hem-de garaýyşlar awtoryň özüne degişli.
